[χρόνος ανάγνωσης 4 λεπτά]
Του Γιώργου Ατσαλάκη
Καθώς το 2024 είναι έτος του τέλους του προηγούμενου αναπτυξιακού κύκλου διάρκειας 56 ετών και μετάβασης στον νέο κύκλο, οι προβληματισμοί της κοινωνίας μας για την παιδεία είναι αναμενόμενη. Η αναζήτηση οράματος για την παιδεία είναι η θεμελιώδης διεργασία που πρέπει να αποφασιστεί πιο είναι το όραμα και να γίνει κατανοητό από όλους τους δρώντες στον χώρο της παιδείας για να μπορέσει η Ελλάδα να γίνει μια ισχυρή και ευημερούσα χώρα.
Ως κοινωνία επί σειρά δεκαετιών, κάνουμε κάποια πράγματα εντελώς λάθος. Έχουμε διώξει σχεδόν όλη μας την βιομηχανία εκτός Ελλάδος, έχουμε διώξει χιλιάδες φοιτητές να σπουδάσουν στο εξωτερικό, έχουμε διώξει χιλιάδες οικογένειες να πάνε να ζήσουν στο εξωτερικό, έχουμε καταχρεώσει την χώρα κλπ.
Πρέπει να αναρωτηθούμε τι είναι εκείνο που δεν κάνουμε σωστά και τι είναι εκείνο που άλλες χώρες ακολουθούν και ευημερούν.
Οι μελλοντικές εποχές προμηνύονται να αποκλίνουν σημαντικά από όσες έχουμε βιώσει μέχρι τώρα, με τις δημογραφικές, περιβαλλοντικές, οικονομικές και τεχνολογικές μεταβολές να αποτελούν τους άξονες για τις αλλαγές που έρχονται. Αυτές οι αλλαγές, τόσο σε ατομικό όσο και σε κρατικό επίπεδο, αναμένεται να ανοίξουν νέους δρόμους και να προσφέρουν ευκαιρίες που θα ενισχύσουν τις κοινωνίες και τις οικονομίες, επιφέροντας βελτιώσεις στον τρόπο ζωής και εργασίας μας, καθώς και στην ευημερία μας. Ωστόσο, αυτές οι αλλαγές θα φέρουν επίσης νέες προκλήσεις, καθώς θα δοκιμάσουν την ικανότητα των κοινωνιών, των κυβερνήσεων και των οικονομικών συστημάτων να προσαρμοστούν και να πραγματοποιήσουν τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις για να ενταχθούν στην επόμενο κύκλο ανάπτυξης.
H συνολική ευημερία μιας χώρας, δημιουργείται μέσω μιας μακροχρόνιας ανάπτυξης μερικών παραγόντων τα οποία στο τέλος μετουσιώνονται σε ένα σημαντικό πολιτισμό. Το πρώτο στάδιο είναι η εκπαίδευση και ακολουθούν με την σειρά:
1. η εκπαίδευση,
2. η εφευρετικότητα και η ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογιών,
3. η ανταγωνιστικότητα των προϊόντων και υπηρεσιών στις παγκόσμιες αγορές,
4. η οικονομική παραγωγή μεγάλης κλίμακος,
5. η κατάκτηση σημαντικού μεριδίου στο παγκόσμιο εμπόριο,
6. η ανάπτυξη στρατιωτικής δύναμης και στρατιωτικών βάσεων,
7. η δημιουργία ισχυρού χρηματοπιστωτικού συστήματος με ισχυρές κεφαλαιαγορές,
8. η κυριαρχία του νομίσματος και
9. η πολιτιστική επιρροή. Ο πολιτισμός διαδραματίζει έναν κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση του κοινωνικού και οικονομικού περιβάλλοντος, αφήνοντας το σημάδι του σε κάθε αγωνία για δημιουργία και πρόοδο. Οι εκφάνσεις του, εμπλουτίζουν και καθορίζουν τον χαρακτήρα κάθε περιοχής, προσδίδοντας μοναδικότητα και δυναμική στην ανάπτυξη της.
Όλα ξεκινούν από την παιδεία. Ένα υψηλό επίπεδο ανάπτυξης της παιδείας μας μπορεί να προέλθει ως συνέχεια της μακρόχρονης ιστορίας μας, φιλοσοφίας και ανάπτυξης των επιστημών, οι οποίες εδώ και 2.500 χρόνια έχουν θεμελιώσει τις αρχές του δυτικού πολιτισμού και οδήγησαν σε πρόοδο και ευημερία όσες χώρες τις υιοθέτησαν. Η γεωοικονομική και γεωπολιτική θέση της Ελλάδος ως σταυροδρόμι των Βαλκανίων της μέσης Ανατολής και της Αφρικής έχει τη δυνατότητα να προσελκύσει φοιτητές από όλες αυτές τις χώρες και παράλληλα να προβληθεί ο πολιτιστική μας δύναμη με την ανάπτυξη πολιτιστικών δραστηριοτήτων και της πολιτιστικής διπλωματίας. Αξίζει κάθε ενδιαφέρον και προσπάθεια από όλους για την προάσπιση και προβολή της εκπαίδευσης και του πολιτισμού μας. Σήμερα, έχουμε το προνόμιο της δυνατότητας αξιοποίησης ευρωπαϊκών αναπτυξιακών πόρων και της συνεισφοράς του Ελληνισμού της διασποράς, που αποτελεί μια ανεκμετάλλευτη πηγή ικανών επιστημόνων που και αυτοί έχουν την ανάγκη να συνεισφέρουν.
Η υλική και άυλη πολιτιστική κληρονομιά, μαζί με το φυσικό περιβάλλον, αποτελούν τον πολύτιμο πλούτο της χώρα μας. Αποτελεί καθήκον και ευθύνη μας να τον γνωρίζουμε, να τον προστατεύουμε και να τον προβάλλουμε περισσότερο από κάθε άλλο πράγμα, ως βασικό στοιχείο για την επιβίωσή μας. Μέσω της παιδείας θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε απίστευτες συνέργιες παιδείας και πολιτισμού πράγμα το οποίο θα ανοίξει τεράστια δυναμική ανάπτυξης για την χώρα. Ας φανταστούμε ένα ξένο φοιτητή που θα σπουδάσει ιατρική στην Ελλάδα, να διαβάσει στα Ελληνικά τον όρκο του Ιπποκράτη, στο νησί του Ιπποκράτη, στην Κώ, σε μια τελετή που θα διοργανώνει το Ελληνικό πανεπιστήμιο σε συνεργασία τον τοπικό δήμο. Αυτός ο φοιτητής θα είναι ο πρεσβευτής της ελληνικής παιδείας και πολιτισμού για όλη του τη ζωή. Αυτά έπρεπε είδη να είχαν οργανωθεί από τα δημόσια πανεπιστήμια και θα πρέπει να γίνουν άμεσα, έστω και τώρα. Έτσι δεν θα υπάρχει χώρος ύπαρξης μη κρατικών πανεπιστημίων.
Για τους νέους μιας χώρας, η εκπαίδευση πρέπει να είναι περιεκτική, υπερβαίνοντας την απλή μετάδοση γνώσεων και δεξιοτήτων, για να συμπεριλάβει την καλλιέργεια ενός ισχυρού χαρακτήρα, την αγωγή των ηθών, την εργατικότητα, την ανάπτυξη των ανθρωπίνων σχέσεων, την ενθάρρυνση των αρετών, την προώθηση της συνεργασίας και την ενεργή συμμετοχή στην κοινωνική ζωή. Αυτά τα στοιχεία είναι θεμελιώδη για την ενίσχυση του σεβασμού προς τους κοινωνικούς κανόνες και τους νόμους, τη διατήρηση της συνοχής στην κοινωνία, τη μείωση της διαφθοράς και την ενίσχυση της ικανότητας των πολιτών να ενώνονται γύρω από ένα κοινό όραμα και να συνεργάζονται αρμονικά για το κοινό καλό.
Η ευρεία πρόσβαση στη γνώση και η ενίσχυση των ατομικών δεξιοτήτων είναι κρίσιμα στοιχεία για την ανάπτυξη ενός κράτους. Η ικανότητα να κρατάμε τους νέους εντός των συνόρων μας, να προσελκύουμε ταλέντα από διάφορα μέρη του κόσμου και από διαφορετικές κουλτούρες, εμπλουτίζει το ανθρώπινο δυναμικό που είναι ζωτικής σημασίας για την επίτευξη στόχων ανάπτυξης. Εξίσου σημαντική είναι η διαρκής αναζήτηση καινοτόμων μεθόδων και η απομάκρυνση από παρωχημένες πρακτικές. Η πρόοδος στη γνώση, στις επιστήμες και στην τεχνολογία είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση ενός ελπιδοφόρου μέλλοντος.
Στα επικείμενα έτη, αναμένεται μια σημαντική εντατικοποίηση του παγκόσμιου ανταγωνισμού, με τις βασικές δυνάμεις της τεχνολογίας – το ταλέντο, την ειδίκευση και την προσαρμοστικότητα – να προωθούν την εμφάνιση νέων τεχνολογικών πρωτοπόρων. Η πρωτοπορία και η επικράτηση θα επιτευχθούν μέσω της ενσωμάτωσης καινοτομικών ιδεών και λύσεων. Είναι κρίσιμο για την παιδεία μας να ευαισθητοποιηθεί σχετικά με την εκπαίδευση των νέων στην κατεύθυνση των σύγχρονων τεχνολογιών, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η τρισδιάστατη εκτύπωση, η προηγμένη τεχνολογία υλικών, η βιοτεχνολογία και άλλες καινοτομίες που σηματοδοτούν την τέταρτη τεχνολογική επανάσταση.
Ο κόσμος μας αποκτά όλο και περισσότερες διαστάσεις, εξελίσσεται, υιοθετώντας ποικίλες μορφές και διαδρομές. Η πολυμορφία αποτελεί βασικό στοιχείο της χώρας μας και αποτελεί πηγή πλούτου. Κάθε άτομο θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να εξερευνήσει τις ιδέες και τις δυνατότητές του, να μπορεί να σπουδάσει εκείνο το αντικείμενο που θέλει.
Το όραμα για την παιδεία πρέπει να ενσαρκώνει το πρότυπο, να καταστρώνει σχέδιο με σύνεση, να επιδεικνύει επιμονή και υπομονή. Θα πρέπει να διαγράφει την πορεία, να ορίζει την κατεύθυνση για την υλοποίηση των στόχων. Η αποτύπωση του οράματος για το μέλλον της παιδείας πρέπει να μετουσιωθεί σε συγκεκριμένες πολιτικές, ώστε να κινητοποιήσει τους νέους και την εκπαιδευτική κοινότητα να το ακολουθήσουν και να τους εμπνεύσουν, ώστε κάθε άτομο να συνεισφέρει με τη δική του προσπάθεια στην υλοποίηση του.
Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι, Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής
Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης.
