Διαρκείς επαναστάσεις του βιβλίου

Την 18η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης (ΔΕΒΘ), που διεξάγεται έως 28 Νοεμβρίου 2021, εγκαινίασε η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου.
Η κυρία Σακελλαροπούλου στον χαιρετισμό της ανέφερε:
«Υπάρχει μια στιγμή, στο αριστούργημα του Θερβάντες «Δον Κιχώτης», όπου ο αλαφροΐσκιωτος ήρωας βλέπει εμβρόντητος σ’ ένα τυπογραφείο να τυπώνουν τις σελίδες με τα τελευταία του κατορθώματα και τις διατρέχει κατάπληκτος και σαγηνευμένος. Είναι μια συγκλονιστική στιγμή που, όπως έχει σημειώσει ο συγγραφέας Κάρλος Φουέντες, καταγράφει τον αποκαλυπτικό χαρακτήρα μιας πολύμορφης διαδικασίας. Εκείνη, δηλαδή, τη διαδοχική σειρά από ενέργειες – γραφή, εκτύπωση, έκδοση, ανάγνωση – οι οποίες αιχμαλωτίζουν, παγιώνουν, διαδίδουν και μοιράζονται το προϊόν της φαντασίας και της σκέψης ενός δημιουργού. Μια σειρά, που παρά την ανάπτυξη του διαδικτύου η οποία τείνει να αλλάξει, αν όχι να μεταμορφώσει ριζικά την παραδοσιακή αλυσίδα της βιβλιοπαραγωγής, διόλου δεν ακυρώνει την ουσία του διπόλου συγγραφή- ανάγνωση.
Αυτήν ακριβώς τη νέα πραγματικότητα έρχεται να διερευνήσει η 18η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης. Αν όμως «Οι διαρκείς επαναστάσεις του βιβλίου», όπως είναι ο τίτλος της έκθεσης, αναφέρονται στις αλλαγές που σημειώνονται στις αναγνωστικές συνήθειες, τις βιβλιοφιλικές εκδηλώσεις και τις εκδοτικές προσπάθειες τα πρόσφατα χρόνια  και στις νέες προκλήσεις που φέρει η τεχνολογική κοσμογονία την οποία βιώνουμε σήμερα∙ αν, και λόγω πανδημίας, τα audiobooks, τα podcasts, και οι διαδικτυακές παρουσιάσεις κερδίζουν έδαφος, ας μην ξεχνάμε ότι η πλειονότητα του αναγνωστικού κοινού – σε όλο τον κόσμο και στην χώρα μας – παραμένει προσηλωμένη στο χαρτί. Ότι οι φίλοι του βιβλίου δεν παύουν να νοσταλγούν τη ζωντανή επαφή με τους συγγραφείς και τη συγκινησιακή της θερμότητα, δεν παύουν να επιθυμούν να ξαναζήσουν το κλίμα του ελεύθερου και δημιουργικού διαλόγου, όπως εκδηλώνεται στις διά ζώσης συναντήσεις. Και παρά τους φετινούς περιορισμούς, μόνο αισιοδοξία γεννά αυτή η γιορτή του έντυπου βιβλίου που ήταν και είναι η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου της πόλης μας, αυτή η συνεχής υπόμνηση ότι παραμένει και θα παραμείνει ζωντανή η ιδιαίτερη σχέση του αναγνώστη με την τυπωμένη, χειροπιαστή, χάρτινη σελίδα.
Φέτος, ο διεθνής προσανατολισμός της έκθεσης στρέφει τη βελόνα της πυξίδας της προς την Γερμανία. Μια χώρα που μας έδωσε μεγάλους κλασικούς, σπουδαίους ανατόμους της πρόσφατης και οδυνηρής περιόδου της, διεισδυτικούς παρατηρητές της πολύπλοκης κοινωνίας της, ιδίως μετά την συνταρακτική εμπειρία της γερμανικής ενοποίησης, και νεότερους δημιουργούς που χωρίς να «εγκαταλείψουν στο παρελθόν την ιστορία και τις πολύπλοκες αφηγήσεις της», όπως μελαγχολικά προέλεγε λίγο μετά την πτώση του τείχους ο συγγραφέας και εκδότης Μάικλ Κρούγκερ, δοκιμάζουν να μιλήσουν για τα αιώνια ζητήματα που ανέκαθεν απασχολούσαν την λογοτεχνία επιστρατεύοντας, συν τοις άλλοις, την παρωδία, την ειρωνεία, το σασπένς, τη μυθοπλασία μέσα στη μυθοπλασία. Τους καλωσορίζουμε και τους υποδεχόμαστε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Πριν από ένα χρόνο, μιλώντας από το διαδικτυακό βήμα της Έκθεσης, είχα ευχηθεί να ζωντανέψουν σύντομα αυτές εδώ οι εγκαταστάσεις από τη φυσική παρουσία των ανθρώπων του βιβλίου και η αγαπημένη μας Θεσσαλονίκη να υποδεχτεί και πάλι αυτήν την τόσο σημαντική διοργάνωση. Και να που η ευχή μου απόψε πραγματοποιείται. Είμαι στην ευχάριστη θέση να κηρύξω την έναρξη της 18^ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου ανάμεσα στους ανθρώπους που την σχεδίασαν, την οργάνωσαν και την έστησαν πάνω σε μια νέα, υβριδική μορφή, παρακάμπτοντας τα εμπόδια της υγειονομικής κρίσης: Τα στελέχη και τους συνεργάτες του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού, της HELEXPO, της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, του Δήμου Θεσσαλονίκης. Θα ήθελα να τους συγχαρώ από καρδιάς.
Καλώς ή κακώς, οι πραγματικές περιστάσεις επηρεάζουν βαθύτατα και αυτά που γράφουμε και αυτά που εκδίδουμε. Τα περιοριστικά μέτρα της περσινής χρονιάς δεν έπληξαν μόνο τις διεθνείς εκθέσεις αλλά ολόκληρο τον εκδοτικό χώρο. Όμως το βιβλίο και ο κόσμος του, στην μακραίωνη ιστορία τους, έχουν υπερβεί και χειρότερες δοκιμασίες: τη λογοκρισία, τις απαγορεύσεις, τις κατασχέσεις, το κάψιμο στην πυρά. Η αντοχή τους ίσως εξηγείται λακωνικότερα από τη γνωστή ρήση του βρετανού ιστορικού Αΐζάια Μπερλίν: «Ένα βιβλίο είναι η απάντηση σε κάθε πληγή της ανθρωπότητας».