Του Γιώργου Ατσαλάκη*
Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα των επόμενων δεκαετιών είναι, η μετατόπιση της οικονομικής δύναμης από την Δύση στην Ανατολή, όπου θα κυριαρχήσει η αντιπαράθεση των διαφορετικών πολιτισμών. Χώρες, με αυταρχικά καθεστώτα, χωρίς δημοκρατικές αξίες, αποκτούν οικονομική και στρατιωτική ισχύ, απειλώντας τα επιτεύγματα του πολιτισμού μας και την οικονομική ευημερία των τελευταίων 80 ετών. Η πλούσια μέχρι τώρα Δύση (κυρίως οι ΗΠΑ και η Ε.Ε.) έχει τεράστια εμπορικά ελλείμματα με τις χώρες της Ασίας. Τα εμπορικά ελλείμματα μεταφέρουν τον πλούτο στις χώρες που έχουν τα εμπορικά πλεονάσματα χωρίς την ανάγκη πολέμων όπως γινόταν παλιότερα για να πάρουν τον χρυσό μια χώρας.
Ασιατικές χώρες, παράγουν πληθώρα προϊόντων σε φθηνές τιμές μέσα από αθέμιτο ανταγωνισμό, επειδή δεν επιβαρύνονται από το κόστος για την προστασία του περιβάλλοντος, εργάζονται πάνω από 60 ώρες την εβδομάδα, χωρίς προστασία των εργαζομένων, δεν έχουν κοινωνικές παροχές και κοινωνικό κράτος, ούτε αξιοπρεπείς συντάξεις, χρησιμοποιούν ρυπογόνες ενεργειακές πηγές, λαμβάνουν κρατικές ενισχύσεις για να λειτουργούν κάτω από το κόστος, κλπ.
Τα τελευταία 11 έτη, η Ε.Ε. έχει απώλειες από το εμπορικό έλλειμμα μόνο με την Κίνα €1,8 τρις και τις ΗΠΑ €3,35 τρις, σύνολο πάνω από $5 τρις. Το έλλειμμα το 2021 ήταν 562,77 δις το υψηλότερο από ποτέ. Εάν τα επόμενα 40 έτη συνεχιστεί αυτό το έλλειμμα οι δυο μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη ΗΠΑ και ΕΕ θα απολέσουν ακόμα αλλά 20 τρις.
Είναι τόσο μεγάλη η μεταφορά του πλούτου προς τις ασιατικές χώρες όπου σύμφωνα με το ΟΟΣΑ, το 2060 το ΑΕΠ της Κίνα (62 τρις) θα ξεπεράσει το ΑΕΠ αθροιστικά των ΗΠΑ (36,5 τρις) και της ΕΕ (23 τρις) με δεύτερη σε ΑΕΠ την Ινδία με 42 τρις.
Η μεταφορά του πλούτου πραγματοποιείται με μια σειρά πρωτοβουλιών και υποδομών από την Ασία, οι οποίες φέρνουν φθηνότερα και γρηγορότερα τα εμπορεύματα από τις Ασιατικές χώρες και διευρύνουν συνεχώς τα εμπορικά ελλείμματα της Δύσης.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία θα αναδιαμορφώσει βαθιά την παγκόσμια γεωοικονομία καθώς η διασταύρωση οικονομίας και γεωγραφίας επηρεάζουν την συνδεσιμότητα των υποδομών μεταφορών πολλών κρατών. Αυτό ίσως μειώσει τα εμπορικά ελλείμματα της ΕΕ.
Οι πιο σημαντικές υποδομές είναι:
Α) Η Πρωτοβουλία του Δρόμου του Μεταξιού (Belt and Road Initiative-BRI). Υπάρχουν πολλοί Δρόμοι του Μεταξιού (BRI): Οι θαλάσσιοι Δρόμοι του Μεταξιού, ο ψηφιακός Δρόμος του Μεταξιού, ο Διάδρομος Πληροφοριών Διαστήματος, ο Δρόμος του Μεταξιού της Υγείας και οι χερσαίοι Δρόμοι του Μεταξιού. Το δίκτυο BRI επιτρέπει στην Κίνα να φέρνει προϊόντα στην αγορά ταχύτερα και φθηνότερα από τους ανταγωνιστές της. Παράλληλα τείνει προς ένα πολιτικό, οικονομικό, τεχνολογικό και στρατηγικό οικοσύστημα που κυριαρχείται από την Κίνα στον Ινδό-Ειρηνικό Ωκεανό, στην Αφρική, Νότια Αμερική κλπ. Επίσης μπορεί να έχει πιθανά γεωστρατηγικά πλεονεκτήματα από λιμάνια της BRI και άλλα έργα όπως η Νέα Ευρασιατική Χερσαία Γέφυρα και οι οικονομικοί διάδρομοι: Κίνα-Μογγολία-Ρωσία, Κίνα-Κεντρική Ασία-Δυτική Ασία, Κίνα-Χερσόνησος Ινδοκίνας, Κίνα-Πακιστάν και Μπαγκλαντές-Κίνα-Ινδία-Μυανμάρ – συνδέουν τον ασιατικό οικονομικό κύκλο με τον ευρωπαϊκό οικονομικό κύκλο.
Ο βόρειος Χερσαίος Δρόμος του Μεταξιού που περνάει από την Ρωσία και την Λευκορωσία δεν θα μπορεί πλέον να φθάνει στην Ε.Ε.
Β) Η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση της Ρωσίας (Russia’s Eurasian Economic Union-EAEU). Στην Συνθήκη για την Ευρασιατική Οικονομική Ένωση (EAEU) συμμετέχουν η Λευκορωσίας, το Καζακστάν, η Ρωσία, η Αρμενία και η Κιργιζία. Υπεγράφη συμφωνία για τη δημιουργία ζώνης ελεύθερων συναλλαγών μεταξύ του Ιράν.
Ευρασιατική Οικονομική Ένωση της Ρωσίας είναι πιθανό να απορροφηθεί από την οικονομία της Κίνας και τη γεωγραφία του Δρόμου του Μεταξιού καθόσον τα εμπορικά μεγέθη της Κίνας θα την εξουδετερώσουν.
Γ) Ο Διεθνής Διάδρομος Μεταφορών Βορρά-Νότου (International North-South Transport Corridor -INSTC) που καθοδηγείται από τη Ρωσία, το Ιράν και την Ινδία, και συμμετέχουν, Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν, Λευκορωσία,, Καζακστάν, Κιργιστάν, Ομάν, Συρία, Τατζικιστάν, Τουρκία και Ουκρανία, μειώνει το κόστος και το χρόνο μεταφοράς των εμπορευμάτων από την Ινδία στη Ρωσία από 40 σε 25 ημέρες.
Ο INSTC θα χάσει την σημασία του καθώς τα προϊόντα που θα έρχονται από Ινδία στη Ρωσία δεν θα μπορούν να μεταφερθούν στην ΕΕ λόγω των κυρώσεων.
Δ) Η πρωτοβουλία Trans-Caspian East-West-Middle Corridor, που ονομάστηκε σύντομα ως «The Middle Corridor», που ξεκινά από την Τουρκία και διέρχεται από την περιοχή του Καυκάσου μέσω Γεωργίας, Αζερμπαϊτζάν, διασχίζει την Κασπία Θάλασσα, διασχίζει την Κεντρική Ασία ακολουθώντας τη διαδρομή Τουρκμενιστάν-Ουζμπεκιστάν-Κιργιστάν ή Καζακστάν και φτάνει στην Κίνα. Σε αυτή τη διαδρομή, τα λιμάνια Baku/Alat (στο Αζερμπαϊτζάν), Aktau/Kuryk (στο Καζακστάν) και Turkmenbashi (στο Τουρκμενιστάν) είναι τα κύρια σημεία μεταφορών στον διαμετακομιστικό διάδρομο της Κασπίας.
Αυτή η διαδρομή θα παρακάμψει ακόμα περισσότερο την γεω-στρατιγική σημασία της Ρωσία παρόλο που θα ενισχύσει κάποιες άλλες χώρες.
Η ρωσική γεωοικονομική ισχύς είναι πολύ πιο σημαντική από την οικονομία της παρά το μικρό ποσοστό επί του παγκόσμιου ΑΕΠ (2%) που έχει. Εξάγει $490 δις από τα οποία τα 250 δις αφορούν την ενέργεια. Η Ρωσία έχει τεράστια γεωγραφία και η έκταση της καταλαμβάνει την μισή Ευρώπη και το 1/8 της γης. Είναι πιο εύκολο να επιβάλεις κυρώσεις σε οικονομίες παρά γεωγραφίες. Η επιβολή κυρώσεων είναι μια βραχυπρόθεσμη τακτική κίνηση. Οι κυρώσεις πλήττουν τρομερά τη Ρωσία τώρα, και θα την πλήξουν μακροπρόθεσμα καθώς ότι παράγεται στην τεράστια γεωγραφική της έκταση θα έχει αποκλειστεί από την πρόσβαση στην ΕΕ.
Η γεωοικονομία αφορά τη μακροπρόθεσμη στρατηγική σκέψη. Πλέον τα περισσότερα από τα ρωσικά γεωγραφικά πλεονεκτήματα θα εξασθενίσουν ή θα χαθούν εντελώς καθόσον οι παραπάνω υποδομές και συμμαχίες που συμμετέχει χάνουν την ισχύ τους. Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία θα τελειώσει πιο σύντομα ο ρόλος της ως σημαντικός παίκτης της παγκόσμιας αγοράς ενέργειας.
Μεγάλο μέρος του κόσμου θα μάθει να ζει χωρίς ρωσικά προϊόντα. Η Ευρώπη δεν θα διακινδυνεύσει ποτέ ξανά την ενεργειακή της ασφάλεια από τις ρωσικές εισαγωγές ενέργειας.
Μακροπρόθεσμα, οι οικονομικές και γεωγραφικές δυνατότητες της Ρωσίας θα περιοριστούν περαιτέρω καθώς δεν ελέγχει τις παραπάνω υποδομές του εμπορίου δεν διαθέτει διεθνή εμπορικά σήματα, δε έχει πολυεθνικές εταιρίες, ούτε προηγμένη τεχνολογία σε άλλους τομείς εκτός τον στρατιωτικό και διαστημικό τομέα κλπ.
Υπό τις παρούσες συνθήκες η ανάγκη της Ρωσία να προσεγγίσει την Κίνα για να αγοράζει τα προϊόντα της, θα την αναγκάσει να πουλά την ενέργεια και τις πρώτες ύλες σε εξευτελιστικές τιμές σε σχέση με τις υψηλές τιμές που πουλούσε στην πλούσια ΕΕ.
Το ΑΕΠ της Ρωσίας είναι αμφίβολο, εάν μετά την εισβολή και τις κυρώσεις και την απώλεια της αγορά της ΕΕ, θα εξακολουθεί να αναπτύσσεται ικανοποιητικά. Εάν η Ρωσία επιλέξει να κάνει στρατηγική συμμαχία με την Κίνα θα είναι μια αδύναμη συμμαχία καθώς θα σήμερα η Κίνα έχει 10 φορές μεγαλύτερο ΑΕΠ από της Κίνας και τα επόμενα χρόνια θα έχει 15πλάσιο.
Ίσως μια τέτοια εξέλιξη να συμφέρει την Δύση από την στιγμή που η Ρωσία απέδειξε ότι μέσω της ειρηνικής διπλωματίας δεν συμβιώνει με την Δύση και επέλεξε να επιβάλει συμβιωτικές σχέσεις με τους γείτονες της (όπως η Ουκρανία κλπ) με την ισχύ των όπλων. Οπότε ίσως συμφέρει την Δύση να ωθηθεί η Ρωσία στην Κίνα, όπου μετά την σύνθλιψη που θα υποστεί από τα οικονομικά μεγέθη της Κίνας, θα ζητήσει από μόνη της να επιστρέψει στην Δύση, δηλαδή στον φυσικό της γεωγραφικό χώρο, αλλά φυσικά πολύ εξασθενημένη.
Η συμφωνία «new era» το περασμένου Φεβρουαρίου μεταξύ Μόσχας και Πεκίνου, αντικατοπτρίζει μια αλληλεγγύη μεγαλύτερη από οποιαδήποτε άλλη φορά στο παρελθόν. Πέρα από την ασφάλεια, η διακήρυξη υποσχέθηκε επίσης συνεργασία για το διάστημα, την κλιματική αλλαγή, το Διαδίκτυο και την τεχνητή νοημοσύνη. Πολιτικά, το έγγραφο ισχυριζόταν ότι δεν υπάρχει μια μόνο «δημοκρατία» και προανήγγειλε και τις δύο μορφές διακυβέρνησης στη Μόσχα και στο Πεκίνο ως επιτυχημένες δημοκρατίες. Ο Πούτιν χαρακτήρισε την ευρύτερη στρατηγική εταιρική σχέση με την Κίνα ως «άνευ προηγουμένου». Ο Σι είπε ότι η κοινή στρατηγική τους θα έχει «μεγάλη επιρροή στην Κίνα, τη Ρωσία και τον κόσμο». Αυτά είναι δύσκολο να συμβούν στην πράξη.
Οι Κινέζοι έχουν διαφορετικά και μερικές φορές πιο ρεαλιστικά συμφέροντα στις σχέσεις τους με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, τα οποία είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομία τους. Δεν θέλουν να κάψουν όλες τις γέφυρες για χάρη μιας σχέσης με τη Ρωσία. Η Οικονομία της εξαρτάται από τις εξαγωγές προς τις ΗΠΑ και ΕΕ. Οι εξαγωγές της Κίνας προ την ΕΕ είναι 6πλασιες από αυτές στη Ρωσία. Η προσέγγιση της Ρωσίας προς την Κίνα θα δημιουργήσει προβλήματα στην Κίνα και δεν θα κάνει την Κίνα πιο δυνατή στον Ινδο-Ειρηνικό ωκεανό όπου αντιπαρατίθεται με την Δύση. Ούτε θα την βοηθήσει στην αντιπαράθεση για την μείωση των εμπορικών ελλειμμάτων με την Δύση η οποία είναι μια αντιπαράθεση που θα κυριαρχήσει τις επόμενες δεκαετίες και θα φθάσει σε επίπεδο σύγκρουσης πολιτισμών.
*Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης,
Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
