Του Αντώνη Κρητικού
[χρόνος ανάγνωσης 6 λεπτά]
Η πρόσφατη ανακοίνωση του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, Ντόναλντ Τραμπ, περί επιβολής νέων δασμών 20% σε όλα τα προϊόντα που εισάγονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί μια μείζονα εμπορική και γεωοικονομική εξέλιξη. Παρότι πολλοί την ερμηνεύουν ως ένα ακόμα επεισόδιο στο σκληρό παζάρι Ουάσινγκτον – Βρυξελλών, οι επιπτώσεις δεν είναι αφηρημένες ούτε μακρινές.
Αντιθέτως, αφορούν άμεσα την ελληνική οικονομία και ιδιαίτερα την Κρήτη, μια περιφέρεια με έντονη εξαγωγική φυσιογνωμία, παραγωγική βάση και εξαρτώμενη από μικρομεσαίες επιχειρήσεις και αγορές του εξωτερικού.
Η Κρήτη δεν είναι απλώς ένα τουριστικό νησί. Είναι ένας πολυτομεακός παραγωγικός πυλώνας για την Ελλάδα, με σημαντική εξαγωγική δραστηριότητα, ειδικά στον αγροδιατροφικό τομέα. Το ελαιόλαδο, η γραβιέρα, το μέλι, τα κρασιά και τα βιολογικά προϊόντα έχουν καταφέρει να αποκτήσουν διεθνή φήμη, όχι μόνο σε ΗΠΑ αλλά και στην Ευρωπαϊκή αγορά.
H οικονομία του νησιού βασίζεται σε χιλιάδες μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, οικογενειακού χαρακτήρα, που λειτουργούν σε ένα περιβάλλον συχνά ευάλωτο στις παγκόσμιες αναταράξεις. Αυτές οι επιχειρήσεις δεν έχουν τα μέσα ή την ταχύτητα να προσαρμοστούν γρήγορα σε τέτοιες διεθνείς ανατροπές.
Οι επιπτώσεις της μονομερούς επιβολής δασμών από τις Ηνωμένες Πολιτείες δεν περιορίζονται στο επίπεδο των διεθνών σχέσεων, φτάνουν έως τις πιο ευάλωτες περιφερειακές οικονομίες. Η Κρήτη, με την εξωστρεφή της παραγωγική φυσιογνωμία, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα περιοχής που καλείται να ενισχύσει την ανθεκτικότητά της μέσα από στοχευμένες στρατηγικές βιώσιμης προσαρμογής. Με βάση τη διεθνή εμπειρία και την ειδική της ταυτότητα, αναδεικνύονται κρίσιμα σημεία πολιτικής που μπορούν να στηρίξουν την περιφερειακή ανάπτυξη σε περιβάλλον εμπορικών αβεβαιοτήτων.
Επιστημονικές Συνθήκες: Οι Επιπτώσεις των Δασμών στις Περιφέρειες – Η Περίπτωση της Κρήτης
Η διεθνής εμπειρία καταδεικνύει με σαφήνεια ότι Περιφέρειες όπως η Κρήτη πρέπει να αντιμετωπίζονται ως κρίσιμοι παράγοντες σε εθνικές στρατηγικές ανθεκτικότητας. Παρόλο που οι άμεσες επιπτώσεις των δασμών δεν έχουν ακόμα εκδηλωθεί, η ύπαρξη δομών πρόληψης και προσαρμοστικής ικανότητας είναι κεντρικής σημασίας για τη διατήρηση της περιφερειακής ευημερίας και σταθερότητας.
Η ακόλουθες 6 συνθήκες, βασίζονται σε επιστημονικά τεκμηριωμένες παρατηρήσεις για το πώς δασμολογικά μέτρα και εμπορική αβεβαιότητα μπορούν να επηρεάσουν περιφερειακές οικονομίες, με εστίαση στην περίπτωση της Κρήτης. Κάθε συνθήκη τεκμηριώνεται με διεθνή βιβλιογραφία και αναλύεται ως προς τη σημασία της για την ελληνική πραγματικότητα.
Mindmap 1 Αντώνη Κρητικού: Επιστημονικές Συνθήκες,
Πώς Επηρεάζουν οι Δασμοί την Κρήτη: Έξι Επιστημονικές Συνθήκες Ευαλωτότητας
Πηγή: Αντώνης Κρητικός
Συνθήκη 1: Ευάλωτες είναι οι περιφέρειες με περιορισμένη εξαγωγική διαφοροποίηση.
Περιφέρειες όπως η Κρήτη, που βασίζονται σε λίγους εξαγωγικούς τομείς (ελαιόλαδο, κρασί, γραβιέρα ΠΟΠ), παρουσιάζουν μεγαλύτερη τρωτότητα σε εξωτερικά εμπορικά σοκ. Η έλλειψη διαφοροποίησης μειώνει τη δυνατότητα αναπλήρωσης απωλειών όταν επιβάλλονται δασμοί ή καταρρέουν αλυσίδες εφοδιασμού (Barbieri et al., 2024).
Επομένως, η Κρήτη πρέπει να επενδύσει σε νέα εξαγώγιμα προϊόντα, όπως φυτικά εκχυλίσματα, αγροτεχνολογία ή niche μεταποιημένα αγαθά, και να διευρύνει τη γεωγραφική στόχευση σε ασιατικές και αφρικανικές αγορές.
Συνθήκη 2: Ο αγροδιατροφικός τομέας πλήττεται περισσότερο από προστατευτικά μέτρα.
Τα ποιοτικά, υψηλού κόστους προϊόντα δεν προστατεύονται από δασμούς λόγω της έλλειψης εμπορικών συμφωνιών, ακόμα και όταν διαθέτουν ισχυρά χαρακτηριστικά προέλευσης (π.χ. ΠΟΠ). Αυτό είναι κρίσιμο για την Κρήτη (Arita et al., 2017).Επομένως, πρέπει να ενισχυθούν οι ΜμΕ με τεχνική υποστήριξη, επωνυμία (branding) και πιστοποίηση, ώστε να παραμένουν ελκυστικές σε premium αγορές, παρά τους δασμούς.
Συνθήκη 3: Η αβεβαιότητα μειώνει την επενδυτική εμπιστοσύνη σε περιφέρειες χαμηλής ρευστότητας.
Σε περιβάλλον εμπορικής αβεβαιότητας, οι περιφέρειες χωρίς εύκολη πρόσβαση σε τραπεζική και θεσμική ρευστότητα – όπως η Κρήτη – εμφανίζουν επενδυτική αναστολή. Το φαινόμενο επιτείνεται σε νησιωτικές περιοχές (ECB, 2023 • He et al., 2024).
Επομένως, είναι κρίσιμο να δημιουργηθούν ειδικά χρηματοδοτικά εργαλεία και εγγυοδοτικά σχήματα, ώστε να διασφαλιστεί η ροή ιδιωτικών και δημόσιων επενδύσεων.
Συνθήκη 4: Οι μικρές παραγωγικές κοινότητες πλήττονται πρώτες.
Οι μικρές επιχειρήσεις στερούνται ευελιξίας, αποθεμάτων και τεχνογνωσίας να προσαρμοστούν σε νέες απαιτήσεις. Στην Κρήτη, οι περισσότερες αγροδιατροφικές μονάδες είναι οικογενειακές ή ΜμΕ (UNCTAD, 2022).
Επομένως, πρέπει να υλοποιηθούν προγράμματα για την ενίσχυση της επιχειρησιακής τους ωριμότητας, υποδομών και πρόσβασης σε πληροφορία.
Συνθήκη 5: Η ψυχολογία της αγοράς επηρεάζεται από τις εμπορικές αβεβαιότητες.
Η ανασφάλεια καθυστερεί τις στρατηγικές επεκτάσεις και εντείνει την εμπορική αναβλητικότητα. Οι επιχειρήσεις, ειδικά οι μικρές, προτιμούν να περιμένουν ένα «καθαρό» σήμα σταθερότητας (Freund & Ornelas, 2010 • Di Caro et al., 2023).
Επομένως, η Πολιτεία οφείλει να παρέμβει προληπτικά, διασφαλίζοντας σήματα εμπιστοσύνης με εγγυήσεις, στοχευμένες προκηρύξεις και εξαγωγική διπλωματία.
Συνθήκη 6: Οι εξαγωγικές κρίσεις επηρεάζουν αρνητικά την απασχόληση.
Σε περιφέρειες όπως η Κρήτη, οι δασμοί μπορούν να προκαλέσουν αναστολή λειτουργίας σε εξαγωγικές γραμμές, προκαλώντας απώλεια θέσεων εργασίας και πολλαπλασιαστικές συνέπειες σε τοπικές κοινωνίες (Autor et al., 2016 • Kuhla et al., 2023).
Επομένως, χρειάζονται ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης, με έμφαση στην επανειδίκευση, μεταποίηση και αξιοποίηση του τουριστικού τομέα ως απορροφητήρας.
Αναλυτικές Στρατηγικές Προτάσεις 6+1 για Βιώσιμη Ανθεκτικότητα της Κρήτης σε mindmap
Η Κρήτη, αν και δεν έχει πληγεί άμεσα από τους πρόσφατους δασμούς των ΗΠΑ όπως προαναφέρθηκε, αποτελεί μια περιφέρεια με ισχυρή εξαγωγική παρουσία και αυξημένη έκθεση σε εξωγενείς εμπορικές αναταράξεις. Η πρόκληση μπορεί να μετατραπεί σε ευκαιρία για τη θεμελίωση μιας στρατηγικής βιώσιμης ανάπτυξης και ανθεκτικότητας. Παρακάτω παρουσιάζονται επτά στοχευμένες προτάσεις πολιτικής, εμπνευσμένες από τη διεθνή εμπειρία και τις ιδιαιτερότητες της κρητικής οικονομίας.
Mindmap 2 Αντώνη Κρητικού:
Νοητικός Χάρτης Στρατηγικής για τη Βιώσιμη Ανθεκτικότητα της Κρήτης
Πηγή: Αντώνης Κρητικός
1. Δημιουργία Ειδικού Μηχανισμού Χρηματοδότησης Εξαγωγικών ΜμΕ με πράσινα κριτήρια
Η ίδρυση ενός περιφερειακού ταμείου για τις εξαγωγικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις της Κρήτης, το οποίο θα χρηματοδοτείται μέσω εθνικών και ευρωπαϊκών πόρων, μπορεί να στηρίξει τις επιχειρήσεις σε μεταβατικές περιόδους αβεβαιότητας. Ιδιαίτερη βαρύτητα πρέπει να δοθεί σε επιχειρήσεις που εφαρμόζουν περιβαλλοντικά πρότυπα, έχουν ESG πολιτικές ή μεταβαίνουν σε carbon-neutral παραγωγή.
2. Ίδρυση Παρατηρητηρίου Διεθνών Τιμών και Δασμών για αγροτικά προϊόντα
Ένα εξειδικευμένο παρατηρητήριο που θα συλλέγει και αναλύει δεδομένα δασμών, εμπορικών συμφωνιών και τιμών ανά προϊόν και χώρα, μπορεί να προσφέρει έγκαιρη πληροφόρηση σε παραγωγούς και εξαγωγείς και να συμβάλει στον στρατηγικό σχεδιασμό ανά αγορά.
3. Προώθηση περιβαλλοντικών πιστοποιήσεων (βιολογικά, ESG, carbon-neutral)
Η ενίσχυση και επιδότηση της πιστοποίησης προϊόντων της Κρήτης με αναγνωρίσιμα διεθνή σήματα περιβαλλοντικής ποιότητας μπορεί να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα και την πρόσβαση σε αγορές υψηλής προστιθέμενης αξίας.
4. Επενδύσεις στην ψηφιακή ιχνηλασιμότητα και εξαγωγική logistics υποδομή
Η ανάπτυξη ψηφιακών πλατφορμών ιχνηλασιμότητας, συστημάτων logistics και αποθήκευσης για ευπαθή προϊόντα, θα αυξήσει την αξιοπιστία των κρητικών εξαγωγών, μειώνοντας λειτουργικά κόστη και ενισχύοντας τη διαφάνεια στον τελικό καταναλωτή.
5. Ανάπτυξη νέων συνεργασιών με μη-δασμολογικά επηρεασμένες αγορές
Στοχευμένες δράσεις εμπορικής διπλωματίας και B2B matchmaking μπορούν να ενισχύσουν τις εξαγωγές προς αγορές όπως η Ιαπωνία, ο Καναδάς ή χώρες του Κόλπου, που δεν επηρεάζονται από τα μέτρα των ΗΠΑ και παρουσιάζουν αυξανόμενη ζήτηση για ποιοτικά μεσογειακά προϊόντα.
6. Διοχέτευση τουριστικού ρεύματος προς την ενίσχυση της τοπικής κατανάλωσης ΠΟΠ/ΠΓΕ προϊόντων
Η τουριστική αγορά της Κρήτης μπορεί να λειτουργήσει ως εσωτερική «εξαγωγική» πύλη. Μέσω στρατηγικών συνεργειών με ξενοδοχειακούς ομίλους, καταναλωτές από το εξωτερικό μπορούν να γίνουν πρεσβευτές των προϊόντων της Κρήτης στις χώρες προέλευσής τους.
7. Στήριξη της ακαδημαϊκής και ερευνητικής κοινότητας της Κρήτης για την ανάπτυξη εξειδικευμένων λύσεων
Η δημιουργία μόνιμων συνεργασιών ανάμεσα σε Πανεπιστήμιο Κρήτης, Πολυτεχνείο Κρήτης και επιχειρηματικούς φορείς θα προωθήσει την καινοτομία σε κρίσιμους τομείς όπως το AgriTech, το FoodTech και η Κυκλική Οικονομία.Η Κρήτη δεν έχει πληγεί ακόμη άμεσα από τους νέους δασμούς, ωστόσο η προνοητική δράση αποτελεί ισχυρό πλεονέκτημα. Η ελληνική κυβέρνηση, έχοντας επιδείξει θεσμική σοβαρότητα, μπορεί να ενισχύσει τη θέση της χώρας μέσω μιας σύγχρονης στρατηγικής βιώσιμης περιφερειακής πολιτικής. Η Κρήτη μπορεί να εξελιχθεί σε ευρωπαϊκό υπόδειγμα εναλλακτικής ανάπτυξης και διαχείρισης διεθνών κρίσεων με όρους ανθεκτικότητας, καινοτομίας και τοπικής ενδυνάμωσης.
Συνολικό Συμπέρασμα
Η ανθεκτικότητα των περιφερειακών οικονομιών στις εμπορικές αναταράξεις του παγκόσμιου συστήματος αποτελεί κρίσιμο πεδίο σύγχρονης οικονομικής στρατηγικής. Η Κρήτη, με την πλούσια αγροδιατροφική παραγωγή, τη δυναμική τουριστική υποδομή και την ερευνητική της βάση, διαθέτει όλα τα δομικά στοιχεία για να μετατραπεί σε μοντέλο βιώσιμης προσαρμογής.
Η συγκρότηση του Κυβερνητικού Συμβουλίου Οικονομικής Πολιτικής τη Δευτέρα, υπό τον πρωθυπουργό και τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης, εντάσσεται σε μια ευρύτερη εθνική προσπάθεια αποτίμησης και στρατηγικού σχεδιασμού απέναντι στους μονομερείς δασμούς των ΗΠΑ. Σε αυτό το πλαίσιο, η Κρήτη μπορεί να λειτουργήσει ως υπόδειγμα περιφερειακής ανθεκτικότητας, εφόσον ενταχθεί σε ένα συνεκτικό πλαίσιο πράσινης ανάπτυξης, εξαγωγικής τεχνογνωσίας και θεσμικής στήριξης.Με συστηματική υποστήριξη από την Πολιτεία, έγκαιρη αξιοποίηση της διεθνούς βιβλιογραφίας και ενεργοποίηση των τοπικών παραγωγικών φορέων, η Κρήτη μπορεί να πετύχει μια μετάβαση προς ένα νέο παραγωγικό υπόδειγμα. Ένα υπόδειγμα που θα διασφαλίζει όχι μόνο την εξαγωγική ανθεκτικότητα, αλλά και την κοινωνική, περιβαλλοντική και τεχνολογική βιωσιμότητα του νησιού, αποτελώντας οδηγό για την ελληνική περιφέρεια του 21ου αιώνα.
Βιβλιογραφία
• Autor, D., Dorn, D., Hanson, G., & Majlesi, K. (2016). Importing political polarization? The Electoral Consequences of Rising Trade Exposure. American Economic Review. https://www.aeaweb.org/articles?id=10.1257/aer.20170011
• Barbieri, E., Capoani, L., Cattaruzzo, S., & Corò, G. (2024). Export diversification dimensions and performance: Analysis and industrial policy insights from Italian territories over Covid-19 shocks. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0038012124001228
• Di Caro, P., Arbolino, R., & Boffardi, R. (2023). Measuring and exploring regional trade resilience in Italy During Different Crises. Italian Economic Journal. https://link.springer.com/article/10.1007/s40797-023-00250-6
• European Central Bank (2023). Annual Report. https://www.ecb.europa.eu/pub/annual/html/index.en.html
• He, C., Li, J., Wang, W., & Zhang, P. (2024). Regional resilience during a trade war: The role of global connections and local networks. Journal of World Business. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1090951624000476
• Kuhla, K., Willner, S. N., Otto, C., & Levermann, A. (2023). Resilience of international trade to typhoon-related supply disruptions. Journal of Economic Dynamics and Control. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0165188923000696
• Pretorius, O., Drewes, E., & Van Aswegen, M. (2017). Fostering a resilient regional economy in the SADC through regional integration. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1757780223003098
• Shahnazi, R., Sajedianfard, N., & Melatos, M. (2023). Import and export resilience of the global oil trade network. Energy Reports. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2352484723012088
• UNCTAD (2022). Trade and Development Report 2022
Development prospects in a fractured world: Global disorder and regional responses. https://unctad.org/publication/trade-and-development-report-2022
Ο Αντώνης Κρητικός είναι Κοινωνικός Επιστήμονας, Διδάκτορας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών με ειδίκευση στη «Συνέργεια του Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα και τη Βιώσιμη Ανάπτυξη στον Τομέα του Τουρισμού».
Είναι Σύμβουλος σε Ζητήματα Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής.
