[χρόνος ανάγνωσης 4 λεπτά]
Του Γιώργου Ατσαλάκη
Οι τράπεζες συνήθως χρεοκοπούν είτε επειδή οι δανειολήπτες δεν επιστρέφουν τα δάνεια που έλαβαν από την τράπεζα, είτε επειδή οι καταθέτες αποσύρουν τις καταθέσεις τους για διάφορους δικούς τους λόγους. Η κρίση των τραπεζών του 2008 οφειλόταν κυρίως στην αδυναμία εκείνων που έλαβαν στεγαστικά δάνεια να αποπληρώνουν τις μηνιαίες δόσεις του κεφαλαίου και των τόκων. Η σημερινή κρίση των τραπεζών στην Αμερική δεν οφείλεται στον ίδιο λόγο. Οι 3 αμερικανικές τράπεζες που χρεοκόπησαν αντιμετώπισαν ασυνήθιστες εκροές καταθέσεων και για να μπορέσουν να ανταποκριθούν πώλησαν τα ευκόλως ρευστοποιήσιμα περιουσιακά τους στοιχεία, κυρίως ομόλογα του δημοσίου. Όταν όμως ρευστοποιούνται ομόλογα του δημοσίου σε περιόδους που επικρατούν υψηλά επιτόκια που έχουν καθορίσει οι κεντρικές τράπεζες για να αντιμετωπίσουν τον πληθωρισμό, δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για πώληση. Σε περιόδους υψηλών επιτοκίων οι αποδόσεις των ομολόγων αυξάνονται αλλά η αξία τους μειώνεται, οπότε πωλούνται σε χαμηλότερη αξία από ότι είχαν αγοραστεί και καταγράφονται ζημιές. Εάν δε η τράπεζα δεν είχε κάνει ενέργειες για να αντισταθμίζει τον κίνδυνο της μεταβολής των επιτοκίων τότε καταγράφει ακόμα μεγαλύτερες ζημιές.
Οι τράπεζες δεν μπορούν να δανείσουν όλα τα χρήματα που έρχονται ως καταθέσεις. Κάποια από τα χρήματα που δανείζονται πρέπει να προέρχονται από το μετοχικό τους κεφάλαιο. Έτσι, αν κάποια από τα δάνεια αθετηθούν, θα χάσουν τα λεφτά τους οι μέτοχοι και όχι οι καταθέτες.
Αναλύοντας τα δεδομένα από τις πρόσφατες χρεοκοπίες των τραπεζών πράγματι προκύπτει ότι η φυγή των καταθέσεων δημιούργησε το πρόβλημα της χρεοκοπίας τους.
Silvergate bank
H Silvergate οι οποία είχε ως πελάτες κυρίως, πολλούς μεγάλους διαχειριστές κρυπτονομισμάτων, καθώς έπρεπε να καταθέτουν σε κάποια τράπεζα τα δολάρια που λάμβαναν όταν πωλούσαν κρυπτονομίσματα. Λειτουργούσε ως κανονική τράπεζα και δάνειζε τα χρήματα των καταθετών (στους οποίους δεν πλήρωνε επιτόκιο) με εγγυήσεις σε ακίνητα αλλά και σε Bitcoins και άλλα κρυπτονομίσματα. Είχε διαθέσει περίπου $1,4 δις σε δάνεια, και το μεγαλύτερο μέρος των καταθέσεων περίπου $11,4 δις το είχε επενδύσει σε κρατικά ομόλογα.Οι καταθέτες της Silvergate απέσυραν περίπου $9 δις από τα 13 δις καταθέσεων κατά το τελευταίο τρίμηνο το 2022 και μέχρι τον Φεβρουάριο του 2023. Τότε η τράπεζα έπρεπε να βρει χρήματα για να πληρώσει τους καταθέτες. Είχε δύο επιλογές είτε να ζητήσει από εκείνους που τους δάνεισε τα χρήματα να επιστρέψουν πίσω τα δάνεια πράγμα το οποίο είναι πολύ δύσκολο. Είτε να ρευστοποιήσει τα ομόλογα σε τιμές χαμηλότερο από την ονομαστική τους αξία προκειμένου να αποκτήσει τη ρευστότητα για να καλύψει τη μεγάλη ζήτηση αναλήψεων που αντιμετώπιζε.
Η Silvergate αναγκάστηκε να πωλήσει ομόλογα κάτω από την ονομαστική τους αξία και άρχισε να καταγράφει ζημίες που ξεπέρασαν το $1δις. Για να καλύψει τις ζημιές έπρεπε να κάνει αύξηση μετοχικού κεφαλαίου. Δυστυχώς κάτω από αυτές τις συνθήκες κανένας επενδυτής δεν δέχεται να συμμετάσχει σε μια επιχείρηση που οδηγείται προς τη χρεοκοπία.
Silicon Valley Bank
Η Silicon Valley Bank είναι 16η τράπεζα στις ΗΠΑ αντιμετώπισε ασυνήθιστα υψηλές εκροές καταθέσεων εξ αιτίας της απόσυρσης καταθέσεων από νεοφυείς επιχειρήσεις (start-ups). Οι νεοφυείς επιχειρήσεις μετά την αύξηση των επιτοκίων για να καταπολεμηθεί ο πληθωρισμός, δεν συνέφερε να δανείζονται και άρχισαν να χρησιμοποιούν τις καταθέσεις τους για να υλοποιούν τα επενδυτικά στους σχέδια. Αντιμετώπιζε σταδιακά απόσυρση των καταθέσεων κυρίως μετά των περασμένο Μάιο που αυξήθηκαν τα επιτόκια της Ομοσπονδιακής τράπεζας των ΗΠΑ.
Αναγκάστηκε να πωλήσει ομόλογα κάτω από την ονομαστική της αξία, και να καταγράψει ζημίες για να ικανοποιήσει την απόσυρση των καταθέσεων. Είχε καταθέσεις μετρητών από πολλές επιχειρήσεις που τα πάνε καλά σε μηδενικό περιβάλλον επιτοκίων. Η τράπεζα τοποθέτησε πολλά από αυτά τα μετρητά σε ομόλογα που είναι κλειδωμένα για δέκα χρόνια στο 1,56%. Ουσιαστικά στοιχημάτισε ότι τα επιτόκια θα παραμείνουν χαμηλά για πάντα. Το γεγονός ότι η Silicon Valley Bank κλείδωσε τα χρήματα για δέκα χρόνια στο 1,56% σήμαινε ότι εάν τα επιτόκια αυξήθηκαν και οι πελάτες τους άρχισαν να αντλούν χρήματα από τους λογαριασμούς τους, θα έπρεπε να αρχίσουν να πωλούν ομόλογα που είχαν μειωθεί σημαντικά σε αξία και να εμφανίζουν ζημίες.
Το νέο πρόγραμμα των Αμερικάνικων αρχών υποτίθεται ότι εξαλείφει την ανάγκη ενός χρηματοπιστωτικού ιδρύματος να πουλήσει γρήγορα τίτλους σε περιόδους πίεσης και θα ήταν αρκετό για να καλύψει όλες τις ανασφάλιστες καταθέσεις των ΗΠΑ, σύμφωνα με τη Fed. Οποιοδήποτε έλλειμμα θα χρηματοδοτηθεί από μια εισφορά στο υπόλοιπο τραπεζικό σύστημα. Πρόσθεσαν ότι οι μέτοχοι και ορισμένοι μη εξασφαλισμένοι οφειλέτες δεν θα προστατεύονται. Αυτό σημαίνει ότι οι φορολογούμενοι δεν θα επωμιστούν το κόστος της διάσωσης, οι πελάτες των τραπεζών θα επιβαρυνθούν αντ’ αυτών.
Credit Swiss bank
Η Credit Swiss bank αντιμετώπισε πρόσφατα εκροές καταθέσεων περίπου 200 δισεκατομμυρίων. Άρχισε να αντιμετωπίζει εκροές καταθέσεων από το 2021 με την χρεοκοπία της Greensill Capital η οποία χρηματοδοτούσε εφοδιαστικές αλυσίδες και από την χρεοκοπίας της Archegos Capital που κατέρρευσε το 2021 και απέσυραν τις καταθέσεις τους.
Παρουσίαζε ζημία τα τελευταία 5 τρίμηνα και στις 9 Μαρτίου δεν έδωσε στη δημοσιότητα τις οικονομικές καταστάσεις επειδή κλήθηκε από τις αμερικανικές ελεγκτικές αρχές. Τα αποθέματα ρευστότητας δεν ήταν αρκετά για να καλύψουν τις ζημιές. Ευτυχώς η Κεντρική τράπεζα της Ελβετίας τη χρηματοδοτεί με $54 δις για να αποκατασταθεί η ρευστότητά της.
Παρόμοια προβλήματα αντιμετώπισε και η Signature bank και οδηγήθηκε σε πτώχευση.
Όταν μια τράπεζα πτωχεύει ο πανικός που δημιουργεί φέρνει στο προσκήνιο την ερώτηση ποια θα είναι η επόμενη τράπεζα που θα αντιμετωπίσει δυσκολίες. Αυτό συμβαίνει επειδή οι καταθέτες αντιμετωπίζουν ζημιές για τα ποσά που δεν καλύπτονται από την εγγύηση των καταθέσεων.
Και άλλες τράπεζες οι οποίες θα αντιμετωπίζουν εκροή καταθέσεων και θα πρέπει να ρευστοποιήσουν ομόλογα για τα οποία δεν έχουν κάνει αντιστάθμιση κινδύνου θα βρεθούν αντιμέτωπες με πιθανές χρεοκοπίες. Τις επόμενες ημέρες οι επενδυτές θα αναζητούν ποιες τράπεζες ενδέχεται να αντιμετωπίσουν φυγή καταθέσεων και θα τρέξουν να πουλήσουν τις μετοχές τους και να αποσύρουν τις καταθέσεις τους.
Καθώς πολλές οικονομίες θα περάσουν σε συνθήκες στασιμοπληθωρισμού χωρίς πραγματική ανάπτυξη, θα επέλθουν αθετήσεις πληρωμών δανειοληπτών λόγω περιορισμού των εισοδημάτων που επιφέρει η αύξηση των επιτοκίων για να μειωθεί ο πληθωρισμός. Θα αποτελούν τον άλλο λόγο χρεοκοπίας των τραπεζών.
Οι αθετήσεις αυτές εάν έρχονται σε ομαλή ροή θα μπορούν να αντιμετωπιστούν από τις απαιτητικές ρυθμίσεις λειτουργίας των τραπεζών της Βασιλείας ΙΙΙ. Εάν όμως υπάρξουν έκτακτες περιπτώσεις θα πρέπει οι κυβερνήσεις να βρίσκονται σε εγρήγορση ώστε να προστατεύσουν τις καταθέσεις των πολιτών και των επιχειρήσεων.
Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης.
