[χρόνος ανάγνωσης 5 λεπτά και 37 δευτ.]
Του Αντώνη Κρητικού
Η Ανάδειξη των Εκκλησιαστικών Μονών της Κρήτης μέσω του Ορθόδοξου Μονοπατιού και του Περιπατητικού Τουρισμού ως Εργαλείου Βιώσιμης Ανάπτυξης – Η Καλή Πρακτική του «Trace Your Eco» και η Δύναμη της Συνέργειας
Η Κρήτη, με την πλούσια ιστορία, τα μοναδικά τοπία και την ισχυρή θρησκευτική της παράδοση, αποτελεί ιδανικό προορισμό για την ανάπτυξη του βιώσιμου περιπατικού και θρησκευτικού τουρισμού. Οι εκκλησιαστικές μονές της Κρήτης, πολλές από τις οποίες χρονολογούνται από τη Βυζαντινή περίοδο και διαδραμάτισαν καίριο ρόλο στην ιστορία και την πολιτιστική ταυτότητα του νησιού, αποτελούν σημεία μεγάλου ενδιαφέροντος για Έλληνες και ξένους επισκέπτες (Λαμπράκη, 2024).
Η διατήρηση και ανάδειξη αυτών των μοναδικών θρησκευτικών και ιστορικών χώρων μπορεί να συνδυαστεί με τη δημιουργία θεματικών περιπατικών διαδρομών που θα ενισχύσουν την οικονομική ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών, θα αναδείξουν την πολιτιστική κληρονομιά και θα προσφέρουν στους επισκέπτες μια εναλλακτική τουριστική εμπειρία βασισμένη στον σεβασμό προς τη φύση και την ιστορία (Λαγού, 2021).
1. Εκκλησιαστικές Μονές της Κρήτης: Ιστορία, Πολιτισμός και Θρησκευτική Κληρονομιά
Οι μονές της Κρήτης είναι διασκορπισμένες σε ολόκληρο το νησί και έχουν συμβάλει ουσιαστικά στην ιστορία του τόπου, λειτουργώντας όχι μόνο ως θρησκευτικά κέντρα αλλά και ως προπύργια παιδείας, πολιτισμού και αντίστασης σε διάφορες περιόδους της ιστορίας (Μποσδελεκίδης, 2017).
1.1 Μονή Αρκαδίου (Ρέθυμνο)
Η Μονή Αρκαδίου είναι ένα από τα πιο γνωστά μοναστήρια της Κρήτης, γνωστό για τον ηρωικό του ρόλο στην Ελληνική Επανάσταση κατά των Οθωμανών. Το 1866, οι αγωνιστές της Κρητικής Επανάστασης οχυρώθηκαν στο μοναστήρι και, όταν περικυκλώθηκαν από τους Οθωμανούς, προτίμησαν να θυσιαστούν ανατινάζοντας την πυριτιδαποθήκη, γεγονός που συγκλόνισε την Ευρώπη και ενίσχυσε τη διεθνή υποστήριξη προς τον ελληνικό αγώνα (Λαμπράκη, 2024).
Σήμερα, το μοναστήρι αποτελεί προσκυνηματικό και ιστορικό τόπο, προσελκύοντας επισκέπτες που επιθυμούν να γνωρίσουν από κοντά τη σημασία του στην ελληνική ιστορία.
1.2 Μονή Τοπλού (Σητεία)
Η Μονή Τοπλού, που βρίσκεται στο ανατολικό άκρο της Κρήτης, είναι ένα από τα αρχαιότερα μοναστήρια του νησιού, με σημαντική θρησκευτική και πολιτιστική κληρονομιά. Φημίζεται για τη σπάνια συλλογή εικόνων, τα χειρόγραφα και την αρχιτεκτονική της.
Η μονή έχει επίσης επενδύσει στην τοπική οικονομία μέσω της παραγωγής μοναστηριακών προϊόντων όπως το ελαιόλαδο και το κρασί, ενισχύοντας τον θρησκευτικό τουρισμό και τη βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής (Λαγού, 2021).
1.3 Μονή Κουδουμά (Ηράκλειο)
Η Μονή Κουδουμά είναι μια από τις πιο απομονωμένες μονές της Κρήτης, χτισμένη σε μια απόκρημνη περιοχή δίπλα στο Λιβυκό Πέλαγος. Το δύσβατο μονοπάτι που οδηγεί στη μονή την καθιστά ιδανικό προορισμό για τους λάτρεις της φύσης και του περιπατικού τουρισμού.
Πέρα από τη θρησκευτική της αξία, η μονή προσφέρει μοναδική θέα και ησυχία, καθιστώντας την αγαπημένο προορισμό για όσους επιζητούν πνευματική αναζήτηση και γαλήνη (Μποσδελεκίδης, 2017).
1.4 Μονή Αγίας Τριάδας Τζαγκαρόλων (Χανιά)
Η Μονή Αγίας Τριάδας Τζαγκαρόλων είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά μοναστήρια της Κρήτης, χτισμένο τον 17ο αιώνα από Ενετοκρητικούς μοναχούς. Το μοναστήρι φημίζεται για τη μοναδική αρχιτεκτονική του, την πλούσια βιβλιοθήκη του και την εξαιρετική παραγωγή ελαιολάδου και κρασιού (Λαγού, 2021).
Το μοναστήρι αποτελεί δημοφιλή τουριστικό προορισμό, ενώ μπορεί να ενταχθεί σε περιπατητικές διαδρομές που αναδεικνύουν την πολιτιστική κληρονομιά των Χανίων.
2. Βιώσιμος Περιπατικός Τουρισμός και η Διασύνδεση των Μονών
Ο περιπατικός τουρισμός αποτελεί μια βιώσιμη μορφή τουρισμού που επιτρέπει στους επισκέπτες να απολαμβάνουν το φυσικό τοπίο και να γνωρίζουν τον πολιτισμό και την ιστορία του τόπου. Η ανάπτυξη θεματικών μονοπατιών που θα συνδέουν τις εκκλησιαστικές μονές της Κρήτης μπορεί να συμβάλει στην ενίσχυση του τουριστικού ενδιαφέροντος και στη στήριξη των τοπικών κοινοτήτων (Λαγού, 2021).
2.1 Πλεονεκτήματα του Βιώσιμου Περιπατικού Τουρισμού
I) Ανάδειξη της πολιτιστικής και θρησκευτικής κληρονομιάς: Οι επισκέπτες έρχονται σε επαφή με την πλούσια ιστορία της Κρήτης και ανακαλύπτουν τα μοναστήρια που έχουν συμβάλει στη διαμόρφωση της ταυτότητας του νησιού (Λαμπράκη, 2024).
ΙΙ) Οικονομική στήριξη των τοπικών κοινοτήτων: Οι επισκέπτες που επιλέγουν τις περιπατικές διαδρομές στηρίζουν τις τοπικές επιχειρήσεις, όπως παραδοσιακούς ξενώνες και εστιατόρια, συμβάλλοντας στην οικονομική ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών (Λαγού, 2021).
ΙΙΙ) Προστασία του περιβάλλοντος: Ο περιπατητικός τουρισμός προάγει τη βιώσιμη ανάπτυξη, καθώς βασίζεται στη χαμηλή περιβαλλοντική επιβάρυνση και στην αρμονική συνύπαρξη με το φυσικό τοπίο (Μποσδελεκίδης, 2017).
3. Προτάσεις για την Ανάδειξη των Εκκλησιαστικών Μονών μέσω Θεματικών Διαδρομών
Για να αξιοποιηθεί πλήρως το δυναμικό των εκκλησιαστικών μονών της Κρήτης, προτείνονται οι εξής δράσεις:
Ι) Δημιουργία χαρτογραφημένων περιπατικών διαδρομών που θα συνδέουν τα μοναστήρια με ιστορικά και φυσικά αξιοθέατα.
ΙΙ) Ανάπτυξη ψηφιακών εφαρμογών και διαδραστικών χαρτών που θα παρέχουν πληροφορίες για τις μονές, τις ιστορικές τους αναφορές και τις διαδρομές πρόσβασης.
ΙΙΙ) Εκπαιδευτικά προγράμματα και θεματικές ξεναγήσεις που θα ενισχύσουν το ενδιαφέρον των επισκεπτών και θα προωθήσουν την τοπική κουλτούρα (Λαμπράκη, 2024).
Το παράδειγμα του Trace Your Eco και η συμβολή του στη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη της χώρα μας είναι πάρα πολύ μεγάλη στον ελλαδικό χώρο
Από το 2014 το Trace Your Eco, μέλος στο Δίκτυο Τουρισμού Υπαίθρου epaithros και μέλος της Ελληνικής Ομοσπονδίας Πεζοπορίας προσπαθεί για την βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη μέσα από ουσιαστικές δράσεις.
Ο Υπεύθυνος οργάνωσης του Trace Your Eco, Στέλιος Τσιαλίκης, Σύμβουλος για την προώθηση του Βιώσιμου πεζοπορικού/περιπατητικού / τουρισμού, και υπεύθυνος πεζοπορίας στην νεοσύστατη Ελληνική Ομοσπονδία Πεζοπορίας έχει αναφερθεί σε επιστημονικά συνέδρια «για την αναγκαιότητα ανάδειξης των εκκλησιαστικών Μονών της Κρήτης, μέσα από τον περιπατητικό Τουρισμό».
Το Trace Your Eco σε συνεργασία με δήμους, περιφέρειες, τοπικούς φορείς και
οργανισμούς σε όλη την Ελλάδα, σχεδιάζει και υποστηρίζει μέσα από ουσιαστικές δράσεις βιώσιμες πεζοπορικές διαδρομές.
Ενδεικτικά:
650 πεζοπορικές εκδρομές και δράσεις.
8.000 συμμετοχές.
Οι δράσεις Trace Your Eco που πραγματοποιούνται στην Ελληνική επικράτεια και παρουσιάζουν φυσικό, ιστορικό πολιτιστικό και θρησκευτικό ενδιαφέρον με κύριο άξονα τη συνέργεια
2016 Συνεργασία με τον επαγγελματικό σύλλογο Αρναίας Χαλκιδικής και τοπικούς φορείς.
2017 Συνεργασία με το Δίκτυο Δάφνη και τον Δήμο Κύθνου.
2018 Συνεργασία με το Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης,στο νησί της Λήμνου στο πρόγραμμα ΝΕ MELTEMI, The breath ofarchipelagos.
2017-2018-2019-2020-2022-2023-2024 Συμμετοχή στα πανελλήνια συνέδρια Μονοπατιών, στο Μαίναλο Αρκαδίας-στην Άνδρο- στο Μέτσοβο –στην Ξάνθη-στην Καισαριανή, -στον Βόλο-στα Χανιά με ενεργή συμμετοχή και παρουσίασης για τον πεζοπορικό τουρισμό.
2017 -2019 Εταίρος του προγράμματος Πολιτιστική διαδρομή Via Eurasia
Η πολιτιστική διαδρομή Via Eurasia είναι μια κοινή προσπάθεια, τριών φορέων από Ιταλία [Via Francigena (EAVF-European Association of Via Francigena) Ελλάδα [Trace Your Eco] και Τουρκία Culture Routes Society (CRS).
2021. Συνεργασία με τον Δήμο Ζαγορίου για τα μονοπάτια.
2021. Συνεργασία με το Τμήμα Δασολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και του Πανεπιστημίου CZECH UNIVERSITY OF LIFE SCIENCES Prague (CULS) για το σχεδιασμό πεζοπορικής διαδρομής στον Δήμο Σιθωνίας Χαλκιδικής. Σκοπός του προγράμματος ήταν η επίσημη χαρτογράφηση και σήμανση του μονοπατιού της Τορώνης που ξεκινάει από το κάστρο Λήκυθος και καταλήγει στα κανόνια που αποτελούν απομεινάρια από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Παράλληλα, έγινε μελέτη για την ενδημική χλωρίδα της περιοχής και έρευνα για την τουριστική δραστηριότητα της περιοχής και τον αντίκτυπο που έχει στην ανάπτυξη του οικοτουρισμού.
2021 Υπογραφή συμφώνου συνεργασίας με το Τσέχικο Πανεπιστήμιο Επιστημών Ζωής στην Πράγα. CZECH UNIVERSITY OF LIFE SCIENCES Prague (CULS), Czech Republic για ανταλλαγή με μεταπτυχιακούς φοιτητές του CZECH UNIVERSITY OF LIFE SCIENCES Prague (CULS), σε εθελοντικά προγράμματα στην Ελλάδα. Αντικείμενο των φοιτητών είναι ο σχεδιασμός τοπίου και προστασίας της φύσης, με ερευνητικές δραστηριότητες που μπορεί να αξιοποιηθεί μετά από συνεργασία με τους ΟΤΑ [Δήμους –Περιφέρειες] –Πανεπιστήμια – Συλλόγους-Κοινσεπ].
2022. Συνεργασία με τον Σύλλογο Ενεργών Πολιτών Αίγινας, και με την υποστήριξη της Κοινωφελής Επιχείρηση Δήμου Αίγινας πρόγραμμα συντήρησης του δικτύου «Μονοπάτια Πολιτισμού Αίγινας».
2022-2023 Συνεργασία, με το Δήμο Αριστοτέλη Χαλκιδικής για την χάραξη-σήμανση και συντήρηση του δικτύου πεζοπορικών μονοπατιών της περιοχής.
2024 Σήμανση και καθαρισμό της πεζοπορικής διαδρομής «Στενά Τσιγγάνας» στον Δήμο Παιονίας.
2024 Συνεργασία με την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας [Περιφερειακή Ενότητα Κιλκίς] -Εφορεία Αρχαιοτήτων Κιλκίς για την ανάδειξη της ιστορικής πεζοπορικής διαδρομής Decauville Trail.
Οι συνεργασίες αυτές δίνουν την δυνατότητα σε τοπικές κοινωνίες να αναδείξουν τις ομορφιές του τόπου τους.
Σκοπός τους είναι όπως έχει αναφέρει σε επιστημονικά συνέδρια Υπεύθυνος οργάνωσης του Trace your Eco «είναι να ξανά ζωντανέψουμε ξεχασμένα μονοπάτια, αναδεικνύοντας την ποικιλομορφία της φύσης, τις τοπικές και πολιτιστικές παραδόσεις, με στόχο να δώσουμε την δυνατότητα στον επισκέπτη, να συνδεθεί και να γνωρίσει το χθες, το σήμερα και το αύριο του κάθε τόπου με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, με το περπάτημα.
Είναι σύνηθες να λέμε ότι οι δρόμοι φέρνουν ανάπτυξη. Τα μονοπάτια φέρνουν κάτι καλύτερο: άνθιση των δραστηριοτήτων και της οικονομίας με σταδιακό, οργανικό τρόπο και απόλυτο σεβασμό στη γη και τη φύση ».
Συμπέρασμα
Η ανάδειξη των εκκλησιαστικών μονών της Κρήτης μέσω της δημιουργίας θεματικών περιπατητικών διαδρομών μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη του νησιού. Μέσω της συνδυασμένης προβολής θρησκευτικού και περιπατητικού τουρισμού, η Κρήτη μπορεί να προσελκύσει ένα ευρύ φάσμα επισκεπτών που αναζητούν μια εμπειρία πολιτιστικού, πνευματικού και φυσιολατρικού ενδιαφέροντος.
Ο Αντώνης Κρητικός κοινωνικός επιστήμονας, Διδάκτορας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και σύμβουλος σε ζητήματα περιβάλλοντος και κλιματικής αλλαγής.
Βιβλιογραφία
• Λαμπράκη, Ε. (2024). Τουρισμός και περιβάλλον: εναλλακτικές μορφές τουρισμού στην Κρήτη. Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
• Λαγού, Δ. (2021). Ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού: Θρησκευτικός τουρισμός – Περίπτωση μελέτης Ελλάδα. TEI Δυτικής Ελλάδας.
• Μποσδελεκίδης, Γ. (2017). Στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού στη Χίο. Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
• Σαρούκου, Α. (2015). Η συμβολή του τουρισμού στην τοπική ανάπτυξη: Η περίπτωση του δήμου Καλυμνίων. TEI Πειραιά.
• Μπαλάτης, Π. (2018). Τουριστική ανάπτυξη της Κρήτης 2005-2015, προβλήματα-προοπτικές. TEI Κρήτης.
