[χρόνος ανάγνωσης 1 λεπτό και 55 δευτ.]
Δεκαπέντε χρόνια μετά την εξαγγελία της, η στρατηγική έξυπνης εξειδίκευσης παραμένει ένα αμφιλεγόμενο εργαλείο περιφερειακής ανάπτυξης. Παρά τις υψηλές προσδοκίες και τη σημαντική χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (73,8 δισ. ευρώ για την περίοδο 2014–2027), η αποτελεσματικότητα της προσέγγισης εξακολουθεί να αμφισβητείται. Η πρόσφατη ανάλυση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕΕΣ) αναδεικνύει τις βαθύτερες αιτίες και την επείγουσα ανάγκη για αναθεώρηση.
Η Annemie Turtelboom, Μέλος του ΕΕΣ και αρμόδια για την επισκόπηση δήλωσε: «Η έξυπνη εξειδίκευση βοηθά τις περιφέρειες να εστιάσουν τις προσπάθειές τους στις προτεραιότητες που οι ίδιες έχουν επιλέξει. Ωστόσο, δεδομένης της τρέχουσας αναμόρφωσης του προϋπολογισμού της ΕΕ, με το ενδιαφέρον να είναι πλέον στραμμένο στη βιομηχανία και την άμυνα, εντός του υφιστάμενου πλαισίου λιγοστές είναι οι προσπάθειες που καταβάλλονται για να αξιολογηθεί η σημασία των εν λόγω προτεραιοτήτων ή η ευθυγράμμισή τους με τους ευρύτερους στόχους της ΕΕ.» Ακόμη επισήμανε: «Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει ισορροπία μεταξύ των «εκ των κάτω προς τα άνω» και των «εκ των άνω προς τα κάτω» προσεγγίσεων και να διασφαλίζεται ότι τα μέτρα που όντως υλοποιούνται στις περιφέρειες είναι συνεπή με τις αποφάσεις που λαμβάνονται σε ενωσιακό επίπεδο. Σε διαφορετική περίπτωση, πολύ απλά δεν θα καταφέρουμε να αξιοποιήσουμε τα κονδύλια της ΕΕ με στρατηγικότερο και αποτελεσματικότερο τρόπο».
Τρεις βασικές προκλήσεις
Το ΕΕΣ εντοπίζει τρεις κρίσιμες αδυναμίες που υπονομεύουν την έξυπνη εξειδίκευση:
Ασάφεια στις επενδυτικές προτεραιότητες: Οι περιφέρειες συχνά επιλέγουν τομείς χωρίς σαφή στρατηγική αξία ή χωρίς σύνδεση με τις ενωσιακές προτεραιότητες.
Ανεπαρκής διαπεριφερειακή συνεργασία: Η ανταλλαγή γνώσης και εμπειρίας μεταξύ περιφερειών παραμένει περιορισμένη, στερώντας ευκαιρίες για συνέργειες και κοινή καινοτομία.
Έλλειψη αξιολόγησης και εποπτείας: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν έχει αρμοδιότητα να αξιολογεί ή να επηρεάζει τις περιφερειακές επιλογές, γεγονός που οδηγεί σε αποσύνδεση από τους ευρύτερους στόχους της ΕΕ.
Σημασία έξυπνης εξειδίκευσης
Η έξυπνη εξειδίκευση είναι μια προσέγγιση πολιτικής που καλεί τις περιφέρειες να εντοπίσουν τους τομείς στους οποίους διαθέτουν συγκριτικά πλεονεκτήματα και να επενδύσουν στρατηγικά σε αυτούς. Σκοπός της είναι η αποδοτικότερη χρήση των ευρωπαϊκών κονδυλίων για την έρευνα και την καινοτομία, ενισχύοντας την ανταγωνιστικότητα και τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Ωστόσο, χωρίς ουσιαστική εποπτεία, η στρατηγική κινδυνεύει να μετατραπεί σε απλή τυπική προϋπόθεση για τη χρηματοδότηση, χωρίς πραγματικό αντίκτυπο στην οικονομία ή την κοινωνία.
Επανεκκίνηση και στρατηγική ευθυγράμμιση
Η τρέχουσα αναμόρφωση του προϋπολογισμού της ΕΕ, με έμφαση στη βιομηχανία και την άμυνα, καθιστά επιτακτική την αναθεώρηση των περιφερειακών στρατηγικών ώστε να ευθυγραμμιστούν με τις νέες προτεραιότητες:
Ενίσχυση της εποπτείας και της αξιολόγησης: Απαιτείται μηχανισμός παρακολούθησης της αποτελεσματικότητας των στρατηγικών έξυπνης εξειδίκευσης.
Προώθηση της διαπεριφερειακής συνεργασίας: Η δημιουργία δικτύων καινοτομίας μεταξύ περιφερειών μπορεί να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα και να επιταχύνει την τεχνολογική πρόοδο.
Σύνδεση με ευρωπαϊκές βιομηχανικές προτεραιότητες: Τομείς όπως οι μπαταρίες, τα μικροκυκλώματα και το υδρογόνο πρέπει να ενσωματωθούν στις περιφερειακές στρατηγικές.
Επιχειρηματίες και φορείς
Η έξυπνη εξειδίκευση δεν είναι απλώς μια τεχνική έννοια πολιτικής. Είναι ένα εργαλείο που μπορεί να καθορίσει τη βιωσιμότητα των επενδύσεων, την προσέλκυση κεφαλαίων και την ενίσχυση της καινοτομίας σε τοπικό επίπεδο. Για τις επιχειρήσεις, η ενεργή συμμετοχή στη διαμόρφωση και υλοποίηση των στρατηγικών αυτών αποτελεί ευκαιρία για πρόσβαση σε χρηματοδότηση, τεχνογνωσία και νέες αγορές.
Η επανεκκίνηση της έξυπνης εξειδίκευσης είναι όχι μόνο αναγκαία, αλλά και στρατηγικά επιβεβλημένη για την επόμενη φάση της ευρωπαϊκής ανάπτυξης.
