Το άρθρο που ακολουθεί αποτελεί πρωτοβουλία του Αντώνη Κρητικού, Κοινωνικού Επιστήμονα και εμπνευστή και συντονιστή της παρούσας δημοσίευσης, επιδιώκοντας τη δημιουργία ενός βήματος διαλόγου, όπου ειδικοί από διαφορετικούς τομείς της Κρήτης θα εκφράσουν τις απόψεις τους για το μέλλον της Κρητικής επιχειρηματικότητας.
Η Συντακτική Ομάδα
[χρόνος ανάγνωσης 8 λεπτά και 14 δευτ.]
Εισαγωγή
Η Κρήτη, ιστορικά προικισμένη με έναν πλούσιο παραγωγικό και πολιτισμικό ιστό, βρίσκεται σήμερα μπροστά σε σύνθετες προκλήσεις και ταυτόχρονα σε ανεκμετάλλευτες δυνατότητες. Οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, η υδατική πίεση, η διεθνοποίηση των αγορών και η επισφαλής κατάσταση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων επανακαθορίζουν τους όρους με τους οποίους αντιλαμβανόμαστε την τοπική επιχειρηματικότητα. Το επιχειρείν στην Κρήτη οφείλει να μετεξελιχθεί από αποσπασματική πρακτική σε συστημική στρατηγική βιώσιμης ανάπτυξης, με κεντρικούς πυλώνες την ενσωμάτωση καινοτομίας στους παραδοσιακούς τομείς (γεωργία, τουρισμός, ενέργεια), την κοινωνική επιχειρηματικότητα ως εργαλείο τοπικής συνοχής και την ταυτότητα της κρητικής παραγωγής ως φορέα εξωστρέφειας και ανθεκτικότητας.
Το παρόν άρθρο φιλοδοξεί να συνεισφέρει στη δημόσια συζήτηση με τρόπο τεκμηριωμένο και διεπιστημονικό. Πέντε ειδικοί από τον χώρο της θεσμικής επιχειρηματικότητας, Μηνάς Μελισσείδης, Α΄ Αντιπρόεδρος Επιμελητηρίου Ηρακλείου – Επιχειρηματίας στον Αγροδιατροφικό Τομέα, της πραγματικής οικονομίας, Νίκος Χαλκιαδάκης, Επιχειρηματίας Ξενοδόχος – Πρόεδρος της Ένωσης Ξενοδοχείων Ηρακλείου και ο Γιάννης Τσακιράκης Επιχειρηματίας Εστίασης της τοπικής αυτοδιοίκησης, Σπύρος Μπαλαντίνος, Εντεταλμένος Περιφερειακός Σύμβουλος Διασύνδεσης Τουρισμού με τον Πρωτογενή Τομέα – Επιχειρηματίας και της επιστήμης, Αντώνης Κρητικός, Κοινωνικός Επιστήμονας, Ειδικός και Σύμβουλος σε Ζητήματα βιώσιμης ανάπτυξης και περιφερειακής καινοτομίας, Διδακτορικός Ερευνητής Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, εκφράζουν τις απόψεις τους για το μέλλον του «Κρητών Επιχειρείν». Οι παρεμβάσεις τους αναδεικνύουν όχι μόνο τις προκλήσεις, αλλά και τις δυνατότητες μετασχηματισμού ενός νησιού που, από τόπος παραγωγής, μπορεί να εξελιχθεί σε πρότυπο οικοσύστημα βιώσιμης και συνεργατικής επιχειρηματικότητας.
Πρέπει να σημειωθεί ότι το συγκεκριμένο άρθρο συγκροτήθηκε με πρωτοβουλία του Αντώνη Κρητικού, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης προσπάθειας να αναδειχθούν οι πολυφωνικές απόψεις γύρω από το μέλλον του του επιχειρείν στην Κρήτη. Μέσα από τις τοποθετήσεις θεσμικών, παραγωγικών και επιστημονικών φορέων, επιχειρείται η καταγραφή των πραγματικών αναγκών, των δυνατοτήτων και των αναγκαίων στρατηγικών για μια βιώσιμη και συνεργατική επιχειρηματικότητα στο νησί.
Άποψη: Μηνάς Μελισσείδης
Α΄ Αντιπρόεδρος Επιμελητηρίου Ηρακλείου – Επιχειρηματίας στον Αγροδιατροφικό Τομέα
Η σταφίδα, προϊόν με μακρά ιστορική παρουσία στην ελληνική αγροτική οικονομία, συνδέει με μοναδικό τρόπο δύο εμβληματικές περιοχές της χώρας: την Κρήτη και την Κόρινθο. Η παραγωγή της Σταφίδας στη Κρήτη και στη Πελοπόννησο αποτελεί στοιχείο γεωργικής ταυτότητας, πολιτισμικής κληρονομιάς και ταυτόχρονα μία επιχειρηματική ευκαιρία με ανεξάντλητες δυνατότητες και ευρωπαϊκή προοπτική. Η εμπειρία μου ως επιχειρηματίας και Αντιπρόεδρος του Επιμελητηρίου Ηρακλείου με οδηγεί στη διαπίστωση ότι ήρθε η ώρα για μία νέα στρατηγική αναγέννησης της σταφιδοκαλλιέργειας με κεντρικό πυλώνα τη βιώσιμη αγροδιατροφή.
Η σταφίδα έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός σύγχρονου εξαγώγιμου superfood: υψηλή διατροφική αξία, μοναδικότητα προέλευσης, οικολογικό αποτύπωμα φιλικό προς το περιβάλλον και γαστρονομική ταυτότητα που μπορεί να συνδεθεί με τον τουρισμό, την εστίαση, τη ζαχαροπλαστική και τα καινοτόμα παράγωγα προϊόντα. Χρειαζόμαστε επένδυση στη μεταποίηση, τυποποίηση και πιστοποίηση με σήματα ποιότητας όπως γίνεται με τη μαύρη σταφίδα στην Αιγιάλεια αλλά και ένταξη της σταφίδας σε αφηγήσεις εμπειρίας που προωθούν τον γαστρονομικό πολιτισμό της Κρήτης. Τα τελευταία χρόνια το Επιμελητήριο Ηρακλείου έχει αναπτύξει δομές υποστήριξης της αγροδιατροφικής επιχειρηματικότητας, συμμετέχει σε διεθνείς εκθέσεις και ενθαρρύνει την εξωστρέφεια τοπικών προϊόντων όπως η σταφίδα. Παράλληλα, πιστεύω βαθιά στη σημασία των διαπεριφερειακών συνεργασιών: η δημιουργία ενός εθνικού cluster με πυλώνες την Κρήτη, την Κόρινθο και την Αιγιάλεια μπορεί να επιφέρει τεχνογνωσία, κοινή στρατηγική branding και ενίσχυση εξαγωγών προς επιλεγμένες αγορές. Είναι καιρός η σταφίδα να αποκτήσει ξανά τον ρόλο που της αρμόζει στην αλυσίδα αξίας, να περάσει από τη λογική του αγροτικού «υπολείμματος» σε αυτήν της στοχευμένης, ποιοτικής επιχειρηματικότητας. Το «επιχειρείν» στην ύπαιθρο, για εμένα, σημαίνει να στηρίζεις τον τόπο σου επενδύοντας σε αυτό που γνωρίζεις καλά, αξιοποιώντας τη συνεργασία, τη γνώση και τις ευκαιρίες της εποχής. Η σταφίδα είναι εργαλείο τοπικής ανάπτυξης και πρέπει να την αντιμετωπίζουμε με σχέδιο, τεχνοκρατική σοβαρότητα και όραμα.
Άποψη Νίκος Χαλκιαδάκης
Επιχειρηματίας Ξενοδόχος & Πρόεδρος Ένωσης Ξενοδοχείων Ηρακλείου
Ως ενεργός επιχειρηματίας στον τουριστικό κλάδο, αλλά και ως Πρόεδρος της Ένωσης Ξενοδοχείων Ηρακλείου, βλέπω σε πρώτο πλάνο τις δυνατότητες και τις αδυναμίες της σύνδεσης μεταξύ του τουρισμού και των τοπικών παραγωγών. Το επιτυχημένο «επιχειρείν» για την Κρήτη δεν είναι ζήτημα μόνο διαμονής, αλλά βιωματικής εμπειρίας και αυθεντικότητας. Στην καθημερινότητά μου, παρακολουθώ τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα ξενοδοχεία – όπως την εποχικότητα, την πίεση κόστους και την ανάγκη διαφοροποίησης των υπηρεσιών – και συνειδητοποιώ ότι η βιωσιμότητα περνά μέσα από συνεργασία με τον αγροδιατροφικό τομέα.Γι’ αυτό: Υποστηρίζω έμπρακτα τη χρήση τοπικών προϊόντων στα εστιατόρια και τα service των ξενοδοχείων της Ένωσης μας, με στόχο: απόλυτη φρεσκάδα, ανάδειξη της γευσιγνωσίας και προστιθέμενη αξία. Διοργανώνουμε θεματικούς μήνες και βραδιές γαστρονομίας, όπου οι επισκέπτες δοκιμάζουν τοπικά τυριά, ελαιόλαδο, κρασί – και συνοδεύονται από παρουσίαση της ταυτότητας πίσω από κάθε προϊόν. Επιμένουμε στη συνεργασία με φορείς πιστοποίησης (ΠΟΠ, ΠΓΕ, βιολογικά) ώστε τα ξενοδοχεία να λειτουργούν ως κομβική πλατφόρμα προβολής κρητικής ποιότητας. Επίσης επιδιώκω στενές συνεργασίες με Περιφέρεια Κρήτης, Δήμους και εκπαιδευτικά ιδρύματα για συλλογικές δράσεις προβολής και εξωστρέφειας. Η συμμετοχή των ξενοδοχείων σε διεθνείς εκθέσεις με κρητικά προϊόντα και ιστορίες συνοδεύεται από στρατηγική branding. Τέλος, ως πρόεδρος της Ένωσης, προωθώ: Τη συμμετοχή σε προγράμματα ΕΣΠΑ και ΕΦΕΠΑΕ για τουριστικές επιχειρήσεις που ενσωματώνουν τοπική παραγωγή σε υπηρεσίες καθώς και καινοτόμα projects που συνδέουν εστίαση, διαμονή και βιωματικό τουρισμό με παραγωγούς.Αυτή είναι η δέσμευση και η πρακτική μας: να συγκλίνουν ο τουρισμός και το πρωτογενές οικοσύστημα, ώστε η Κρήτη να καθιερωθεί όχι μόνο ως προορισμός, αλλά και ως τόπος βιώσιμης και συνεργατικής επιχειρηματικότητας στον παγκόσμιο τουριστικό χάρτη.
Άποψη: Σπύρος Μπαλαντίνος
Εντεταλμένος Περιφερειακός Σύμβουλος Διασύνδεσης Τουρισμού με τον Πρωτογενή Τομέα – Επιχειρηματίας
Το Κρητικό «επιχειρείν» στον αγροτοδιατροφικό και τουριστικό τομέα δεν μπορεί πλέον να λειτουργεί αποσπασματικά. Η στρατηγική μας οφείλει να βασιστεί σε ένα ολοκληρωμένο μοντέλο σύνδεσης παραγωγής – φιλοξενίας – ταυτότητας. Η Κρήτη διαθέτει όλο το απαραίτητο υπόβαθρο: παραγωγική γνώση, πολιτισμική κληρονομιά, ισχυρή τουριστική φήμη. Αυτό που απαιτείται είναι να συνδεθούν όλα αυτά λειτουργικά και θεσμικά.Η ανακήρυξη της Κρήτης ως Γαστρονομικής Περιφέρειας της Ευρώπης για το 2026 αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία για να αναδείξουμε τον Κρητικό Διατροφικό Πολιτισμό ως θεμέλιο ανάπτυξης. Ο τουρίστας του σήμερα, και ιδίως οι νεότερες γενιές επισκεπτών, αναζητά βιωσιμότητα και αυθεντικότητα. Δεν αρκεί πλέον η απλή προσφορά υπηρεσιών φιλοξενίας· χρειάζεται εμπειρία που αποπνέει ιστορία, γεύση, πρόσωπα και τοπία. Αυτή η εμπειρία μπορεί και πρέπει να στηρίζεται στα προϊόντα, τις αφηγήσεις και τις πρακτικές του κρητικού πρωτογενούς τομέα.Για να καταστεί όμως αυτή η στρατηγική λειτουργική, είναι απαραίτητο να υπάρξουν σύγχρονες και ανθεκτικές υποδομές. Η μελέτη και ανάπτυξη των logistics, όχι μόνο για την τουριστική τροφοδοσία, αλλά και για την στήριξη, ανάπτυξη και εξωστρέφεια των τοπικών παραγωγικών και μεταποιητικών επιχειρήσεων, είναι καίριας σημασίας. Η εφοδιαστική αλυσίδα οφείλει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες μιας οικονομίας που παράγει ποιοτικά προϊόντα και ταυτόχρονα φιλοδοξεί να τα ενσωματώσει στην τουριστική εμπειρία και να τα προωθήσει σε νέες αγορές.
Την ίδια στιγμή, η τουριστική αγορά μεταβάλλεται ραγδαία. Οι ταξιδιώτες του αύριο αξιολογούν προορισμούς όχι μόνο βάσει φυσικής ομορφιάς ή τιμής, αλλά βάσει των αξιών που εκπέμπουν και των βιώσιμων πρακτικών που υιοθετούν. Τοπικότητα, αυθεντικότητα, υπευθυνότητα. Αν η Κρήτη επιθυμεί να παραμείνει ανταγωνιστική και να ενισχύσει τη θέση της στον παγκόσμιο χάρτη, οφείλει να προσαρμοστεί σε αυτό το νέο πλαίσιο με συντονισμένο, καινοτόμο και βιώσιμο σχεδιασμό.Κλείνοντας θεωρώ ότι είναι κρίσιμο να αναγνωρίσουμε ότι το Κρητικό επιχειρείν δεν είναι μόνο ο τουρισμός. Οι παραγωγικές και μεταποιητικές επιχειρήσεις του νησιού αποτελούν ουσιαστικούς πυλώνες της τοπικής οικονομίας, προσφέροντας θέσεις εργασίας, διατήρηση της υπαίθρου και προστιθέμενη αξία. Η στήριξή τους δεν είναι απλώς υποχρέωση αλλά αποτελεί στρατηγική επένδυση για τη συνολική ανθεκτικότητα και ευημερία της Κρήτης.
Άποψη: Γιάννης Τσακιράκης
Επιχειρηματίας Εστίασης, Ηράκλειο Κρήτης
Από την εμπειρία μου στον χώρο της εστίασης στην Κρήτη, έχω κατανοήσει ότι η γαστρονομία και η τοπική παραγωγή μπορούν να αποτελέσουν μοχλούς βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης. Η γαστρονομία της Κρήτης δεν είναι απλώς σύνολο συνταγών, είναι ο τρόπος με τον οποίο η κοινωνία μας λέει την ιστορία της μέσα από τα προϊόντα και τις γεύσεις. Σήμερα, η πρόκληση δεν είναι μόνο να σερβίρεις καλό φαγητό· είναι να ενσωματώσεις τον παραγωγό, τον τόπο, την εποχικότητα και την κουλτούρα στον καθημερινό επιχειρηματικό σχεδιασμό. Έχω επιλέξει να συνεργάζομαι με τοπικούς παραγωγούς, μικρούς συνεταιρισμούς και αγροτικές ομάδες, στηρίζοντας την πραγματική οικονομία της υπαίθρου και διασφαλίζοντας ποιοτική αλυσίδα αξίας. Ένα ζωντανό παράδειγμα ήταν το Heraklion Retro Festival τον Ιούλιο του 2025. Η συμμετοχή μας στο φεστιβάλ, μέσα από food kiosks με τοπικά προϊόντα, επιτόπια μαγειρική και παρουσία παραγωγών, ανέδειξε τι σημαίνει τοπική επιχειρηματικότητα στην πράξη. Χιλιάδες επισκέπτες συνδέθηκαν με τα προϊόντα, όχι μόνο γευστικά, αλλά μέσα από ιστορίες, γνώσεις και εμπειρίες. Η επιτυχία του φεστιβάλ επιβεβαίωσε πως ο τουρισμός και η εστίαση μπορούν να λειτουργήσουν ως πολλαπλασιαστές πολιτισμικής και οικονομικής βιωσιμότητας.Για μένα, το «επιχειρείν» είναι μια πράξη ευθύνης απέναντι στον τόπο, στους ανθρώπους του και στην παράδοσή του. Η σύνδεση γαστρονομίας, τοπικών προϊόντων και τουριστικής εμπειρίας δεν είναι πολυτέλεια, αλλά στρατηγική βιώσιμης ανάπτυξης. Όσο στηρίζουμε την ποιότητα και τη συνεργασία, τόσο θα δυναμώνει η φήμη της Κρήτης — όχι μόνο ως προορισμός, αλλά ως πρότυπο βιωματικής και παραγωγικής ταυτότητας.
Άποψη: Αντώνης Κρητικός,
Κοινωνικός Επιστήμονας, Ειδικός και Σύμβουλος σε Ζητήματα βιώσιμης ανάπτυξης και περιφερειακής καινοτομίας, Διδακτορικός Ερευνητής Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Ακούγοντας και συνδιαλεγόμενος με τις τοποθετήσεις των αξιόλογων συνομιλητών μου, από την αυτοδιοίκηση και τους θεσμικούς φορείς μέχρι τον τουρισμό, την παραγωγή και την εστίαση, γίνεται σαφές πως η Κρήτη δεν υπολείπεται ιδεών, αλλά χρειάζεται ένα συνεκτικό, εφαρμόσιμο σχέδιο. Όλοι συμφωνούμε ότι η βιώσιμη ανάπτυξη δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς την ενεργοποίηση του πρωτογενούς τομέα, την αξιοποίηση της γνώσης και την ενίσχυση της συνεργασίας. Από τη θέση μου ως κοινωνικός επιστήμονας και σύμβουλος σε ζητήματα βιωσιμότητας, θέλω να προτείνω ένα ολιστικό αναπτυξιακό πλαίσιο για την Κρήτη που αξιοποιεί την τεχνολογία, τη γνώση, την τοπική ταυτότητα και τις συνέργειες για να διαμορφώσει ένα ανθεκτικό και παραγωγικά δίκαιο οικοσύστημα. Η προσέγγιση αυτή δεν αποτελεί απλώς θεωρητική πρόταση, αλλά βασίζεται σε τεκμηριωμένα ευρήματα. Σε πρόσφατη επιστημονική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο διεθνές περιοδικό Tourism and Hospitality, αποδείξαμε, με βάση πρωτογενή δεδομένα, πως η καινοτομία, η ανθεκτικότητα και οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού μπορούν να λειτουργήσουν ως μοχλοί βιώσιμης τουριστικής και περιφερειακής ανάπτυξης σε νησιωτικές περιοχές, όπως η Χερσόνησος και η Χίος. Η έρευνα κατέληξε, μεταξύ άλλων, στην πρόταση δημιουργίας ενός νέου εργαλείου πολιτικής: του Δείκτη Καινοτομίας στον Τουρισμό σε Περιφερειακό Επίπεδο (Kritikos, Magoutas, & Poulaki, 2025).Επιπρόσθετα, η Κρήτη βρίσκεται σήμερα σε κρίσιμο μεταίχμιο. Οι προκλήσεις της κλιματικής κρίσης, της λειψυδρίας και της φθίνουσας αξίας της πρωτογενούς παραγωγής καθιστούν επιτακτική την ανάγκη μετάβασης προς ένα νέο επιχειρηματικό πρότυπο με επίκεντρο τη βιωσιμότητα. Το πρότυπο αυτό πρέπει να συνδέσει τον πρωτογενή τομέα με την καινοτομία, την κοινωνική επιχειρηματικότητα και την τοπική ταυτότητα. Στην εισήγησή μου στην ημερίδα «Κρητών Καλλιεργείν 2025», τεκμηρίωσα την πρότασή μου για αξιοποίηση της τεχνητής βροχής ως στρατηγικής αντιμετώπισης της υδατικής κρίσης (Κρητικός, 2025a). Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, η τεχνολογία αυτή μπορεί να αυξήσει τις βροχοπτώσεις σε προϋποθέσεις εύκρατου περιβάλλοντος ως και 25 % (Wehbe et al., 2023; WMO, 2024). Παράλληλα, πρόσφατα αναφέρθηκα στη σημασία της τεχνητής νοημοσύνης και των ευφυών τεχνολογιών για τον αγροτικό μετασχηματισμό: από τη διαχείριση εισροών έως πρόσβαση σε αγορές υψηλής ποιότητας, μέσω θερμοκοιτίδων αγρο καινοτομίας και ψηφιακής ιχνηλασιμότητας (Κρητικός, 2025b; 2024). Σύμφωνα με ερευνητές, η εφαρμογή τεχνολογιών όπως AI, IoT και precision farming στη γεωργία συσχετίζεται στατιστικά με σημαντική βελτίωση της βιωσιμότητας και αποδοτικότητας στον πρωτογενή τομέα (Kalfas et al., 2024,). Σε μελέτες όπως των Batistatos et al. (2025) παρουσιάζεται το AGRARIAN, ένα υβριδικό, AI driven σύστημα που συνδυάζει IoT, drones, δορυφορική συνδεσιμότητα και edge υπολογιστικά μοντέλα για να υποστηρίξει την έξυπνη γεωργία σε απομακρυσμένες και αγροτικές περιοχές. Προτείνω λοιπόν τη δημιουργία ενός αγρο-επιχειρηματικού οικοσυστήματος όπου η αγροδιατροφική καινοτομία (smart farming, AI, ιχνηλασιμότητα) καθιστά τις παραγωγές αποδοτικές και ανθεκτικές, η συνεργατική επιχειρηματικότητα (clusters, συνεταιρισμοί νέου τύπου) ενισχύει πρόσβαση σε κεφάλαια και αγορές και η ενσωμάτωση ερευνητικών φορέων (ΕΚΠΑ, ΕΛΜΕΠΑ, ΜΑΙΧ, ΙΤΕ) διασφαλίζει αξιοποίηση τεχνολογίας και γνώσης στον πρωτογενή τομέα. Η επιχειρηματικότητα λοιπόν στην ύπαιθρο δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μονόδρομος επιβίωσης, αλλά ως στρατηγική βιωσιμότητας και κοινωνικής συνοχής, με πολλαπλασιαστικά οφέλη για την τοπική οικονομία και το περιβάλλον. Η επιτυχία της δημιουργίας agro-επιχειρηματικού οικοσυστήματος, αποδοτικού και κλιματικά ανθεκτικού σύμφωνα με τον Αντώνη Κρητικό σε σχεδιάγραμμα:
Συμπέρασμα
Το παρόν άρθρο αποδεικνύει ότι το «επιχειρείν» στην Κρήτη δεν είναι μια μονοδιάστατη έννοια, αλλά μια σύνθετη, διατομεακή και δυναμική διεργασία που διαμορφώνεται στο σταυροδρόμι της καινοτομίας, της πολιτικής βούλησης, της τοπικής ταυτότητας και της κοινωνικής συνοχής. Οι πέντε εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν συγκλίνουν σε ένα κοινό σημείο: η Κρήτη διαθέτει το ανθρώπινο, φυσικό και επιστημονικό κεφάλαιο για να ηγηθεί ενός νέου παραδείγματος βιώσιμης και συνεργατικής ανάπτυξης.
Η εμπειρική γνώση των επιχειρηματιών, η στρατηγική από ανθρώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης και φορείς για θεσμικά εργαλεία στήριξης, η ακαδημαϊκή τεκμηρίωση για τον ρόλο της τεχνολογίας και η θεσμική επιμονή στη σύνδεση παραγωγής–κατανάλωσης αναδεικνύουν πως η επιχειρηματικότητα στην Κρήτη πρέπει πλέον να εδράζεται στη βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητα των τοπικών οικοσυστημάτων, να ενσωματώνει τη γνώση, την καινοτομία και την κοινωνική διάσταση της παραγωγής, να λειτουργεί ως μοχλός περιφερειακής ισότητας και πολιτισμικής εξωστρέφειας. Η ανάγκη για συστημικές συμμαχίες μεταξύ παραγωγών, τουριστικών φορέων, ακαδημαϊκών ιδρυμάτων και πολιτικών δομών είναι επιτακτική. Το «Κρητών Επιχειρείν» δεν είναι απλώς μια αναπτυξιακή ρητορική, είναι μια πρόταση δράσης και συνύπαρξης, ένα κάλεσμα για την ανασυγκρότηση της παραγωγικής βάσης του νησιού σε συνθήκες παγκόσμιων αλλαγών.
Η Κρήτη μπορεί να είναι πρωταγωνίστρια της πράσινης μετάβασης, της αγροδιατροφικής καινοτομίας και της βιωματικής φιλοξενίας. Αυτό προϋποθέτει τολμηρές συνεργασίες, συνεκτικά πολιτικά πλαίσια και ενεργούς πολίτες που βλέπουν στην επιχειρηματικότητα όχι απλώς κέρδος, αλλά κοινό όραμα για το μέλλον του τόπου.
