Του Γιώργου Σ. Ατσαλάκη*
Οι συζητήσεις για την τρίτη δόση των ήδη εμβολιασμένων ολοένα και αυξάνονται. ‘Ήδη σχετικό πρόγραμμα εμβολιασμού ατόμων άνω των 60 ετών ξεκίνησε στο Ισραήλ.
Πραγματικά δεδομένα από το Ισραήλ σε ηλικίες άνω των 60 ετών δείχνουν ότι οι ανεμβολίαστοι που νοσηλεύονται σε σοβαρή κατάσταση είναι 4 φορές περισσότεροι από τους εμβολιασμένους. Δηλαδή οι εμβολιασμένοι έχουν 4πλάσια προστασία από τους μη εμβολιασμένους. Τα νεότερα στοιχεία για το διάστημα 1/7 έως 9/8 συνεχίζουν να επιβεβαιώνουν την σημαντική αυτή προστασία δίνοντας με τους σοβαρά νοσηλευόμενους να προέρχονται κατά 20% από τους εμβολιασμένους και κατά 80% από τους ανεμβολίαστους. Τα στοιχεία του Ισραήλ είναι πολύ σημαντικά καθώς είναι η πρώτη χώρα που προχώρησε τόσο πολύ τους εμβολιασμούς με αποτέλεσμα να παράγει πραγματικά δεδομένα πολύ χρήσιμα για την εξαγωγή συμπερασμάτων ως προς την αντιμετώπιση της πανδημίας.
Ουσιαστικά στο Ισραήλ η τρίτη δόση επικεντρώνεται στην μείωση του 20% των εμβολιασμένων που πρόκειται να νοσηλευθούν σε σοβαρή κατάσταση. Όμως το υπόλοιπο 80% των μη εμβολιασμένων θα συνεχίσει να εισέρχεται στα νοσοκομεία για σοβαρή νοσηλεία. Ήδη ο 7ήμερος κινητός μέσος όρος θανάτων στο Ισραήλ από μηδέν στις αρχές Ιουλίου έχει φθάσει στους 14, και των κρουσμάτων στα 5.000. Όπως προκύπτει από την παρακάτω ανάλυση η τρίτη δόση του εμβολίου δεν φαίνεται να εμποδίζει την εξάπλωση της μετάλλαξης Δ.
Οι επιδημιολόγοι έχουν υπολογίσει ότι ένα άτομο με κρούσμα κορωνοϊού μπορεί να μεταδώσει τον ιό της μετάλλαξης Δ σε 6-9 άτομα (R0 ) όταν δεν έχουν καμία μορφή ανοσίας. Ο αρχικός ιός είχε περίπου R0 =3. Σήμερα όμως, έχουμε εμβολιασμένους και άτομα με φυσική ανοσία, οπότε εκτός από το R0 θα πρέπει να υπολογιστεί και το Re το οποίο λαμβάνει υπόψη του την ανοσία που έχει ήδη επιτευχθεί. Και στις δυο περιπτώσεις το ιδανικό είναι η τιμή να είναι κάτω από 1. Εάν η τιμή είναι πάνω από το 1 σημαίνει ότι το άτομο που έχει προσβληθεί από τον ιό θα μολύνει περισσότερα από ένα άτομα. Το Re υπολογίζεται από το R0, από το ποσοστό ανοσίας, το ποσοστό πλήρως εμβολιασμένων και από την αποτελεσματικότητα των εμβολιασμών.
Σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα, οι δυο δόσεις εμβολίου προστατεύουν κατά 85% από την μετάλλαξη Δ. Έστω ότι το R0 είναι 7 (από το εύρος 6-9). Στη χώρα μας έχουμε εμβολιασμένο το 51% του πληθυσμού. Με δεδομένη την αποτελεσματικότητα των εμβολιασμών στο 85%, έχουμε προστατευμένο το 43,35% (0,51χ0,85) του πληθυσμού έναντι της μετάλλαξης Δ. Ο υπολογισμός του Re δίνει την τιμή 3,97 (7χ1-0,4335).
Δηλαδή ένα άτομο μεταδίδει τον ιό σε 4 άλλα άτομα. Εάν αυξήσουμε το R0 από 7 στο 8, ο υπολογισμός του Re δίνει τιμή 4,2. Ουσιαστικά θα δούμε τα κρούσματα να φθάνουν σε αριθμούς αρκετά υψηλότερους από αυτούς που δημιούργησαν οι προηγούμενες μεταλλάξεις που είχαν R0 =3. Οπότε, τα κρούσματα στο παρόν κύμα θα ανέλθουν αρκετά υψηλότερα από ότι στα προηγούμενα κύματα, παρόλο πού το 51% του πληθυσμού είναι πλήρως εμβολιασμένο. Η μη τήρηση των στοιχειωδών μέτρων προστασίας (μάσκα, αποστάσεις, κλπ.) θα αυξήσει ακόμα περισσότερο τα κρούσματα κυρίως μεταξύ των μη εμβολιασμένων. Παρόμοιοι υπολογισμοί με R0 =8 στις ΗΠΑ, όπου έχει εμβολιαστεί το 50% του πληθυσμού, δίνουν την τιμή Re πάνω από 4.
Ας δούμε τώρα κατά πόσο η τρίτη δόση θα συμβάλει στην μείωση της διασποράς του ιού.
Έστω ότι με την τρίτη δόση θα αυξηθεί η αποτελεσματικότητα των εμβολίων από το 85% στο 95%, τότε το Re θα είναι 3,61. Δηλαδή η τρίτη δόση θα συνεισφέρει πολύ ελάχιστα στην ανάσχεση της μετάδοσης της μετάλλαξης Δ καθώς το Re θα μειωθεί κατά 0,36 (3,97-3,61).
Εάν όμως το επόμενο διάστημα αυξηθεί το ποσοστό των εμβολιασμένων στο 70%, τότε το Re θα μπορούσε να μειωθεί στο 2,83 (7χ1-0,7χ0,85). Δηλαδή θα συνεισφέρει κατά 1,14 (3,97-2,83) στην μείωση της μετάδοσης Δ. Αυτό σημαίνει ότι μια στρατηγική επέκτασης των εμβολιασμών με στόχο το 70% θα είναι πάνω από 3 φορές (1,14:0,36=3,16) πιο αποτελεσματική στην μείωση της εξάπλωσης της μετάλλαξης Δ, έναντι της τρίτης δόσης στους ήδη εμβολιασμένους. Μια επέκταση των εμβολιασμών στις μικρές ηλικίες, όταν αυτό κριθεί ότι είναι ασφαλές, θα βοηθήσει επί πλέον να ελαχιστοποιηθεί η μετάδοση του ιού στους πάνω των 60 ετών που είναι η ομάδα με τις πιο βαριές νοσηλείες. Στην χώρα μας το ποσοστό των μη εμβολιασμένων άνω των 60 εξακολουθεί να είναι υψηλό και φθάνει στο 23% περίπου. Η επικέντρωση της αύξησης των εμβολιασμών στους ανεμβολίαστους στις ηλικίες άνω των 60 ετών θα μειώσει σημαντικά τις σοβαρές νοσηλείες, καθώς όπως είπαμε κινδυνεύουν 4 φορές περισσότερο να νοσήσουν βαριά.
Ουσιαστικά όσο περισσότεροι εμβολιαστούν τόσο το Re θα μειώνεται και θα περιορίζεται η εξάπλωση των κρουσμάτων. Εάν ήταν γνωστό το ακριβές ποσοστό του πληθυσμού που έχει αποκτήσει φυσική ανοσία, θα μπορούσε να συμπεριληφθεί στον παραπάνω υπολογισμό, βελτιώνοντας το τελικό αποτέλεσμα.
Βέβαια είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι πιθανή τρίτη δόση στα ευάλωτα άτομα που έχουν ήδη εμβολιαστεί μπορεί να αποτρέψει πιθανές σοβαρές νοσηλείες.
Τα εμβόλια αντιμετώπισαν τις παλαιότερες πανδημίες αποτελεσματικά όπως την πολιομυελίτιδα, την ανεμοβλογιά, την ιλαρά, την ευλογιά, κλπ. Το ίδιο θα γίνει και με τον κορωνοϊό όταν σταδιακά θα εμβολιαστεί μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας. Μέχρι σήμερα όμως έχει εμβολιαστεί πλήρως περίπου το 16% του παγκόσμιου πληθυσμού. Οπότε υπάρχει πολύ δουλειά να γίνει μέχρι να φθάσει το Re κάτω από το 1.
Εν τω μεταξύ όλα τα δεδομένα μας δείχνουν ότι ο ιός βρίσκεται παντού πλέον και είναι θέμα χρόνου να έρθει σε επαφή μαζί μας εφόσον δεν τηρούμε τα μέτρα και κυρίως εάν δεν εμβολιαστούμε.
Ο Γιώργος Σ. Ατσαλάκης, είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης,
Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης.
