Του Γιώργου Ατσαλάκη*
Ο Μεγάλος φιλόσοφος Αριστοτέλης είχε πει ότι «το σχεδιάζειν και το προοράν αποτελούν βασικά στοιχεία διαχωρισμού μεταξύ των ελεύθερων ανθρώπων και των φύσει δούλων», δηλαδή, όποιος δεν σχεδιάζει και δεν προβλέπει θα χάσει την ελευθερία του και θα καταντήσει δούλος.
Ο Ηράκλειτος πριν 2.500 χρόνια είχε πει την περίφημη φράση «τα πάντα ρέουν» δηλαδή τα πάντα αλλάζουν. Οι αλλαγές στις κοινωνίες και στις οικονομίες επέρχονται εξαιτίας των αλλαγών στις τεχνολογίες. Ενίοτε, κυρίως στο παρελθόν, οι αλλαγές επέρχονταν εξ αιτίας των καταστροφικών πολέμων και των κατακτήσεων. Εάν θέλουμε να χαράξουμε μια στρατηγική για το πως θα εξελιχθεί η χώρα μας θα πρέπει να προβλέψουμε τι τεχνολογίες θα εμφανιστούν στο μέλλον, πώς θα διαχυθούν, τι ευκαιρίες και απειλές θα δημιουργηθούν και αναλόγως να εκπαιδεύσουμε την κοινωνία μας.
Βρισκόμαστε στην 4η βιομηχανική επανάσταση, την ψηφιακή επανάσταση που βασίζεται κυρίως στην τεχνητή νοημοσύνη, στους έξυπνους αλγόριθμους, στο ίντερνετ των πραγμάτων, στους επικοινωνιακούς δορυφόρους, στην βιοτεχνολογία, στην νανοτεχνολογία, στην ρομποτική, στα ολογράμματα, στην τρισδιάστατη εκτύπωση, στα νέα υλικά, κλπ. Η πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση χρησιμοποίησε τη δύναμη του νερού και του ατμού για τη μηχανοποίηση της παραγωγής περίπου από το 1784. Η δεύτερη βασίστηκε στην ηλεκτρική ενέργεια για μαζική παραγωγή περίπου από το 1870. Η τρίτη βασίστηκε στην πληροφορική και τα ηλεκτρονικά είδη για την αυτοματοποίηση της παραγωγής περίπου από το 1969.
Η χώρα μας είχε μικρή συμμετοχή στις 3 πρώτες βιομηχανικές επαναστάσεις, δεν κατάφερε να αναπτύξει την τεχνογνωσία για την δημιουργία παραδοσιακών βαριών ή ελαφρών βιομηχανιών που συναντάμε στις πλούσιες χώρες. Η τεχνολογία στο περασμένο αιώνα δημιούργησε 40% περισσότερες θέσεις εργασίας από αυτές που χάθηκαν. Η αύξηση αυτή έδωσε την δυνατότητα να εργαστούν και οι γυναίκες.
Η Ελλάδα δεν είναι Ελβετία, ούτε Ολλανδία. Είναι μια χώρα στα σύνορα δυο πολιτισμών και τριών ηπείρων. Εδώ, πριν 5.000 έτη, αναπτύχθηκε ο πρώτος ευρωπαϊκός πολιτισμός, ο μινωικός πολιτισμός, ο οποίος κυριάρχησε μέσω του εμπορίου σε όλες τις τότε γνωστές θάλασσες. Μετέπειτα και άλλοι ελληνικοί πολιτισμοί κυριάρχησαν στην στεριά αλλά κυρίως στην θάλασσα, με αποκορύφωμα τις 1.500 αρχαίες ελληνικές πόλεις τον 5ο αιώνα πΧ. Η τουρκοκρατία κτύπησε τον πολιτισμό μας και την παιδεία μας. Και ακόμα και σήμερα, η παιδεία μας υστερεί.
Το Ισραήλ δίνει 4,5 φορές παραπάνω χρήματα για την παιδεία από μάς. Η χώρα μας όμως παρόλα αυτά, έχει ισχυρό επιστημονικό δυναμικό εντός και εκτός Ελλάδος, που διαπρέπει. Σε όλο τον κόσμο, το ποσοστό των ατόμων που γίνονται κορυφαίοι επιστήμονες είναι 0,20% του πληθυσμού. Για τους Έλληνες το ποσοστό αυτό είναι 17 φορές μεγαλύτερο, δηλαδή το 3,4% των Ελλήνων γίνονται κορυφαίοι επιστήμονες.
Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση ίσως είναι η μεγάλη ευκαιρία της Ελλάδας.
Σήμερα τις εξελίξεις της οδηγεί η «Βιομηχανία των Αλγορίθμων» οι οποίοι, σε όλους τους τομείς των επιστημών, της οικονομίας και της κοινωνίας, συλλέγουν και αναλύουν δεδομένα, τα ερμηνεύουν και προτείνουν αποφάσεις στον άνθρωπο, και εκτελούν πολύπλοκες λειτουργίες. Στο μέλλον οι αλγόριθμοι θα καθορίζουν τα πάντα. Θα χρησιμοποιούνται σε κάθε είδους εργασία, θα μας προτείνουν κατευθύνσεις, θα μας αποτρέπουν να κάνουμε σφάλματα, θα μας συμβουλεύουν τι να σπουδάσουμε, τι να ψηφίσουμε, τι δουλειά θα κάνουμε, κλπ. Οι αλγόριθμοι θα μπορούν να αναγνωρίζουν τον θυμό, τον φόβο, την λύπη μας την χαρά μας διότι ως βιοχημικά φαινόμενα μπορούν να διαγνωστούν αναλύοντας δεδομένα.
Η ταχύτητα των αλλαγών της επόμενης δεκαετίας θα ισοδυναμεί με τις αλλαγές των τελευταίων 40 ετών. Στα επόμενα 20-30 χρόνια πάνω από 50% των θέσεων εργασίας θα αφορούν νέες ειδικότητες, όπου θα μπορούν να καταληφθούν μόνο από εκείνους που θα έχουν εκπαιδευτεί από νωρίς, και θα έχουν αποκτήσει τις νέες γνώσεις και δεξιότητες. Στις προηγούμενες βιομηχανικές επαναστάσεις εκείνοι που έχαναν τις δουλειές τους, μπορούσαν, μετά από μία στοιχειώδη εκπαίδευση να καταλάβουν τις νέες θέσεις εργασίας στις νέες ειδικότητες. Η 4η βιομηχανική επανάσταση για πρώτη φορά δημιουργεί θέσεις εργασίες με αυξημένες γνώσεις και δεξιότητες που θα απαιτούν μακροχρόνια εκπαίδευση. Σε αντίθεση με το παρελθόν, θα είναι πολύ δύσκολο για ένα ανειδίκευτο εργάτη να μετεκπαιδευτεί π.χ. σε ένα μηχανικό προγραμματιστή.
Η ευκαιρία της χώρα μας είναι να εκπαιδεύσει από τώρα, τους νέους σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, να αποκτήσουν τις δεξιότητες και τις γνώσεις στην νέα «Βιομηχανία των αλγορίθμων». Ένα μεγάλο χάσμα εκπαίδευσης ανοίγει μεταξύ των χωρών και θα δημιουργήσει μια νέα παγκόσμια ανισότητα στις γνώσεις και στις δεξιότητες που απαιτούνται για την πρόσβαση στην αγορά εργασίας της 4ης βιομηχανικής επανάστασης. Οι ΗΠΑ και η Κίνα και μερικές άλλες χώρες που μπορούν να τις ακολουθήσουν θα κυριαρχήσουν. Οι άλλες χώρες, και κυρίως οι χώρες με χαμηλό εργατικό κόστος δεν θα έχουν τα κεφάλαια να εκπαιδεύσουν τους νέους στις νέες ειδικότητες.
Ο άνθρωπος είναι εξαιρετικά προσαρμοστικός. Εφόσον ξέρουμε τι θα αντιμετωπίσουμε μπορούμε να προσαρμοστούμε και να αποφύγουμε μια κρίση εκπαίδευσης. Οι κυβερνήσεις και ο πνευματικός κόσμος θα πρέπει να σχεδιάσουν από σήμερα τις νέες εκπαιδευτικές κατευθύνσεις. Ένας σύστημα εκπαίδευσης προσαρμοσμένο στην ανάπτυξη αλγορίθμων σε όλους τους τομείς που θα αναλύουν δεδομένα και θα προτείνουν αποφάσεις θα πρέπει να είναι ο στρατηγικός στόχος της χώρας 200 χρόνια μετά το 1821 ώστε η χώρα μας να αποκτήσει την ικανότητα να προσαρμόζεται στις τεχνολογικές εξελίξεις με ταχύτητα και να ακολουθεί τη ρήση που λέει ότι: «δεν τρώει το μεγάλο ψάρι το μικρό αλλά το γρήγορο ψάρι τρώει το αργό». Έτσι η χώρα μας θα αποκτήσει μερίδιο στους νέου βιομηχανικούς τομείς.
Η γεωγραφική θέση της χώρα μας, εδώ και πολλούς αιώνες, αποτελεί το μήλο της έριδος, γεωπολιτικών και γεωοικονομικών επιδιώξεων. Η προσαρμογή μας στις νέες τεχνολογικές εξελίξεις θα ενδυναμώσει την Ελλάδα σε όλους του τομείς.
Αξιοποιώντας την γεωγραφική μας θέση και την πλούσια κληρονομιά μας, η χώρα μπορεί να διαμορφώσει ένα μέλλον αντάξιο της μακρόχρονης ιστορία της.
*Ο Γιώργος Ατσαλάκης, είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης.
