[χρόνος ανάγνωσης 4 λεπτά και 10 δευτ.]
Οι γενικοί όροι και προϋποθέσεις των τραπεζών –δηλαδή οι πραγματικοί όροι και προϋποθέσεις που συμφωνήθηκαν στις δανειακές συμβάσεις– έγιναν αυστηρότεροι για τα δάνεια προς επιχειρήσεις και τα δάνεια προς τα νοικοκυριά το δεύτερο τρίμηνο του 2023. Η διεύρυνση των δανειακών περιθωρίων και η αύξηση των επιτοκίων αποτέλεσαν το κύριο αποτέλεσμα σύσφιξης, αντανακλώντας τη συνεχιζόμενη μετακύλιση υψηλότερων επιτοκίων της αγοράς στα νοικοκυριά.
Τα παραπάνω καταγράφεται στην έρευνα για τον τραπεζικό δανεισμό της ζώνης του ευρώ Ιουλίου 2023, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Κύρια ευρήματα της έρευνας είναι:
• Τα πιστωτικά πρότυπα έγιναν πιο αυστηρά για όλες τις κατηγορίες δανείων.
Η ζήτηση για δάνεια μειώθηκε σημαντικά τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για τα νοικοκυριά.
• Οι τράπεζες πιο ανήσυχοι για τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, ετοιμάζονται να αυστηροποιήσουν τους όρους δανεισμού.
• Οι κλιματικοί κίνδυνοι αντανακλώνται όλο και περισσότερο στους όρους δανεισμού.
Ειδικότερα σύμφωνα με την έρευνα τραπεζικού δανεισμού της ζώνης του ευρώ Ιουλίου 2023 (BLS), τα πιστωτικά πρότυπα –δηλαδή οι εσωτερικές κατευθυντήριες γραμμές των τραπεζών ή τα κριτήρια έγκρισης δανείων– για δάνεια ή πιστωτικά όρια προς επιχειρήσεις έγιναν πιο αυστηρά το δεύτερο τρίμηνο του 2023.
Το καθαρό ποσοστό των τραπεζών που ανέφεραν σύσφιξη ήταν μικρότερο από το προηγούμενο τρίμηνο, διαμορφωμένο στο 14% σε σύγκριση με το πρώτο τρίμηνο. Η σωρευτική καθαρή σύσφιξη από τις αρχές του 2022 ήταν σημαντική και τα αποτελέσματα του BLS έδωσαν πρώιμες ενδείξεις για τη σημαντική εξασθένηση της δυναμικής δανεισμού που παρατηρήθηκε από το περασμένο φθινόπωρο.
Οι τράπεζες ανέφεραν επίσης περαιτέρω καθαρή αυστηροποίηση των πιστωτικών τους κριτηρίων για δάνεια προς νοικοκυριά για αγορά κατοικίας καικαταναλωτική πίστη και λοιποί δανεισμοί προς νοικοκυριά (καθαρά ποσοστά 8% και 18% αντίστοιχα).
Για τα νοικοκυριά, η καθαρή σύσφιξη ήταν λιγότερο έντονη σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο για τα στεγαστικά δάνεια, ενώ ήταν πιο έντονη για την καταναλωτική πίστη. Πιο ψηλά οι αντιλήψεις κινδύνου που σχετίζονται με τις οικονομικές προοπτικές και την ειδική κατάσταση του δανειολήπτη, η χαμηλότερη ανοχή κινδύνου καθώς και το υψηλότερο κόστος κεφαλαίων των τραπεζών συνέβαλαν στη σύσφιξη.
Για το τρίτο τρίμηνο του 2023, οι τράπεζες της ζώνης του ευρώ αναμένουν περαιτέρω, αν και πιο συγκρατημένη, καθαρή αυστηροποίηση των πιστωτικών κριτηρίων για τα δάνεια προς επιχειρήσεις και αμετάβλητα πιστωτικά πρότυπα στα δάνεια προς νοικοκυριά για αγορά κατοικίας. Όσον αφορά την καταναλωτική πίστη, οι τράπεζες της ζώνης του ευρώ αναμένουν μια μικρή καθαρή αυστηροποίηση των πιστωτικών προτύπων.
Οι τράπεζες ανέφεραν έντονη καθαρή μείωση της ζήτησης από τις επιχειρήσεις για δάνεια ή για ανάληψη πιστωτικών ορίων το δεύτερο τρίμηνο του 2023, η οποία έπεσε σε ιστορικό χαμηλό από την έναρξη της έρευνας το 2003. Η καθαρή μείωση ήταν και πάλι σημαντικά μεγαλύτερη από ό,τι ανέμεναν οι τράπεζες το προηγούμενο τρίμηνο. Τα αυξανόμενα επιτόκια και οι χαμηλότερες χρηματοδοτικές ανάγκες για πάγιες επενδύσεις ήταν οι κύριοι μοχλοί της μειωμένης ζήτησης δανείων.
Για το τρίτο τρίμηνο του 2023, οι τράπεζες αναμένουν περαιτέρω καθαρή μείωση της ζήτησης για δάνεια προς τις επιχειρήσεις, αν και πολύ μικρότερη από ό,τι το δεύτερο τρίμηνο. Οι τράπεζες της ζώνης του ευρώ ανέφεραν επίσης έντονη καθαρή μείωση της ζήτησης στεγαστικών δανείωνη οποία ωστόσο ήταν χαμηλότερη από την πολύ μεγάλη καθαρή μείωση των δύο προηγούμενων τριμήνων.
Τα υψηλότερα επιτόκια, η αποδυνάμωση των προοπτικών της αγοράς κατοικίας και η χαμηλή καταναλωτική εμπιστοσύνη συνέβαλαν αρνητικά στη ζήτηση για δάνεια για αγορά κατοικίας. Υπήρξε επίσης καθαρή μείωση της ζήτησης καταναλωτικής πίστης και λοιπών δανείων προς τα νοικοκυριά, κυρίως λόγω της αύξησης των επιτοκίων και της χαμηλής καταναλωτικής εμπιστοσύνης. Το τρίτο τρίμηνο του 2023, οι τράπεζες αναμένουν περαιτέρω, αν και αισθητά λιγότερο έντονη, καθαρή μείωση της ζήτησης στεγαστικών δανείων και κάπως μικρότερη καθαρή μείωση της ζήτησης καταναλωτικής πίστης.
Σύμφωνα με τις τράπεζες που συμμετείχαν στην έρευνα, η πρόσβαση στη χρηματοδότηση επιδεινώθηκε στα περισσότερα τμήματα της αγοράς το δεύτερο τρίμηνο του 2023, ειδικά για τη χρηματοδότηση λιανικής. Η αναφερόμενη καθαρή επιδείνωση της πρόσβασης σε λιανική χρηματοδότηση μπορεί να αντανακλά τον αυξημένο ανταγωνισμό για καταθέσεις λιανικής στο τρέχον περιβάλλον υψηλότερων επιτοκίων και εκροών καταθέσεων μίας ημέρας. Για τους χρεωστικούς τίτλους, η επιδείνωση αντανακλά κάπως υψηλότερες αποδόσεις τραπεζικών ομολόγων σε σύγκριση με το τέλος του πρώτου τριμήνου, ενώ η πρόσβαση στις χρηματαγορές παρέμεινε σε γενικές γραμμές αμετάβλητη.
Οι τράπεζες της ζώνης του ευρώ ανέφεραν καθαρή σύσφιξη των δεικτών των μη εξυπηρετούμενων δανείων (NPL) στους όρους δανεισμού τους για δάνεια προς επιχειρήσεις και την καταναλωτική πίστη το πρώτο εξάμηνο του 2023. Οι δείκτες NPL είχαν γενικά ουδέτερη επίδραση στα στεγαστικά δάνεια. Οι τράπεζες αναφέρθηκαν στην αντίληψη υψηλότερου κινδύνου και στη χαμηλότερη ανοχή τους ως κύριους παράγοντες πίσω από τη συμβολή των δεικτών NPL στη μείωση των όρων δανεισμού.
Τα πιστωτικά πρότυπα για τα νέα δάνεια προς επιχειρήσεις ενισχύθηκαν περαιτέρω σε όλους τους κύριους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας το πρώτο εξάμηνο του 2023, ειδικά για τα εμπορικά ακίνητα. Τα πιστωτικά πρότυπα έγιναν επίσης αυστηρότερα στον ενεργοβόρειο μεταποιητικό τομέα, αν και σημαντικά λιγότερο από το δεύτερο εξάμηνο του περασμένου έτους. Το καθαρό ποσοστό των τραπεζών που ανέφεραν αυτήν την εξέλιξη ήταν σε γενικές γραμμές σύμφωνο με άλλους τομείς όπως τα ακίνητα κατοικιών, οι κατασκευές και το χονδρικό και λιανικό εμπόριο. Η καθαρή σύσφιξη ήταν σχετικά χαμηλότερη στον τομέα των υπηρεσιών. Επιπλέον, οι τράπεζες της ζώνης του ευρώ ανέφεραν καθαρή μείωση της ζήτησης για δάνεια ή πιστωτικά όρια σε όλους τους κύριους οικονομικούς τομείς, η οποία ήταν ιδιαίτερα έντονη στον τομέα των ακινήτων.
Το ερωτηματολόγιο της έρευνας του Ιουλίου 2023 περιλάμβανε μια νέα ετήσια ad hoc ερώτηση με στόχο τη μέτρηση του αντίκτυπου της κλιματικής αλλαγής στον τραπεζικό δανεισμό προς τις επιχειρήσεις. Οι τράπεζες της ζώνης του ευρώ ανέφεραν ότι οι κλιματικοί κίνδυνοι των επιχειρήσεων της ζώνης του ευρώ και τα μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είχαν καθαρό περιοριστικό αντίκτυπο στα πιστωτικά πρότυπα και τους όρους και τις προϋποθέσεις για τα δάνεια προς τις καφετιές επιχειρήσεις τους τελευταίους 12 μήνες, ενώ είχαν καθαρό χαλαρωτικό αντίκτυπο για τα δάνεια σε πράσινες επιχειρήσεις και επιχειρήσεις σε μεταβατικό στάδιο (βλ. Σημειώσεις). Οι τράπεζες της ζώνης του ευρώ ανέφεραν επίσης καθαρή αύξηση στη ζήτηση για δάνεια προς επιχειρήσεις λόγω κινδύνων και ευκαιριών που σχετίζονται με το κλίμα τους τελευταίους 12 μήνες, λόγω των εταιρειών σε μετάβαση και των πράσινων εταιρειών, ενώ οι καφετιές εταιρείες παρουσίασαν καθαρή μείωση στη ζήτηση δανείων. Ο κύριος μοχλός της ζήτησης δανείων που σχετίζεται με τους κλιματικούς κινδύνους ήταν οι ανάγκες χρηματοδότησης για πάγιες επενδύσεις και η εταιρική αναδιάρθρωση.
Η έρευνα για τον τραπεζικό δανεισμό της ζώνης του ευρώ, η οποία διενεργείται τέσσερις φορές το χρόνο, αναπτύχθηκε από το Ευρωσύστημα για να βελτιώσει την κατανόησή του για τη συμπεριφορά των τραπεζικών δανείων στη ζώνη του ευρώ. Τα αποτελέσματα που αναφέρθηκαν στην έρευνα Ιουλίου 2023 σχετίζονται με αλλαγές που παρατηρήθηκαν το δεύτερο τρίμηνο του 2023 και αναμενόμενες αλλαγές το τρίτο τρίμηνο του 2023, εκτός εάν αναφέρεται διαφορετικά. Ο γύρος έρευνας Ιουλίου 2023 διεξήχθη μεταξύ 19 Ιουνίου και 4 Ιουλίου 2023. Σε αυτόν τον γύρο συμμετείχαν συνολικά 158 τράπεζες, με ποσοστό ανταπόκρισης 100%.
