του Νίκου Κ. Σκουλά*
Συζητείται στο Κοινοβούλιο το νομοσχέδιο του Υπουργείου Εργασίας που αναθεωρεί τις θεμελιώδεις διατάξεις του ν.1264/1982 και της συναφούς εργατικής νομοθεσίας. Αυτής που προστατεύει την εργασία, την προσωπικότητα του εργαζομένου και τις συνδικαλιστικές ελευθερίες σε υλοποίηση των διατάξεων του ισχύοντος Συντάγματος.
Η απαρίθμηση των προβλέψεων του οπισθοδρομικού αυτού νομοσχεδίου οδηγεί σε οδυνηρές κοινωνικές συνέπειες και αμφίβολα νομικά συμπεράσματα . Ειδικότερα, κρίνονται ως αντισυνταγματικές οι προβλέψεις του νομοσχεδίου που πιθανολογείται ότι θα ψηφιστούν και θα ισχύσουν. Η κοινοβουλευτική πλειοψηφία της εκτελεστικής εξουσίας που εισηγείται το νομοσχέδιο, καθιστά βέβαιη την ψήφισή του.
Με όσα έως σήμερα συζητούνται, αν ισχύσει το νομοσχέδιο, επέρχεται ανατροπή του οκταώρου εργασίας, όπως το γνωρίζαμε. Επίσης προβλέπεται πιθανότητα δωδεκάωρης και πλέον εργασίας. Ο υπερβάλλων χρόνος εργασίας θα συμψηφίζεται σε μεταγενέστερο χρόνο χαμηλότερης εργασιακής έντασης. Τέλος, τίθενται τόσες προϋποθέσεις για την νομιμότητα της απεργίας που στην πράξη την καθιστούν παράνομη και καταχρηστική. Γενικά, οι προτεινόμενες ρυθμίσεις αποδομούν και θίγουν τα συνταγματικά δικαιώματα στην εργασία και την απεργία καθώς και στην προσωπικότητα των εργαζομένων στον πυρήνα τους.
Οι σχετικές ενστάσεις αντισυνταγματικότητας που προβλήθηκαν στην Βουλή, απορρίφθηκαν με την δύναμη της πολιτικής πλειοψηφίας. Τα ερωτήματα όμως περί συνταγματικότητας των διατάξεων του νομοσχεδίου παραμένουν και θα κριθούν από την Δικαιοσύνη σε αμετάκλητο βαθμό μετά την θέση του σε ισχύ.
Σε κάθε Κράτος Δικαίου, είναι ουσιώδης η κατανομή της πολιτικής ισχύος στους δημόσιους θεσμούς. Τούτο προκειμένου να εξισορροπούνται και να αλληλοελέγχονται οι αρμόδιοι φορείς καθώς και για να αποφεύγεται η κατάχρηση της εξουσίας. Θεμελιώδης για κάθε Δημοκρατία είναι η διάκριση των εξουσιών σε νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική. Η λειτουργία του πολιτεύματος στην χώρα μας, δείχνει ότι νομοθετική και εκτελεστική εξουσία ταυτίζονται σχεδόν μέσω της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Συνεπώς κρισιμότατος παραμένει ο ρόλος της τρίτης εξουσίας, της Δικαιοσύνης, για την ισοστάθμιση κάθε κατάχρησης και την τήρηση της συνταγματικής και της εν γένει έννομης τάξης.
Είναι βιολογικά αβίωτη η παρατεταμένη εργασία των 12 και 13 ωρών σε οποιονδήποτε τομέα εργασίας. Οδηγεί σε εξάντληση και εργατικά ατυχήματα. Υπάρχει εξ άλλου δυνατότητα απόλυσης του εργαζομένου πριν συμψηφιστεί ο χρόνος εργασίας του με μεταγενέστερη μείωση ωραρίου. Παρόμοια χάθηκαν το 2011 εκατοντάδες χιλιάδες αποζημιώσεις απόλυσης για όσους εργαζόμενους υπέγραψαν τις νέες συμβάσεις εργασίας με την τότε νέα νομοθεσία. Αρκετοί υποχρεώθηκαν να το κάνουν προ της απειλής απόλυσης. Δεν μπορεί η πρόοδος να προκύπτει από την εξάντληση και την εξαθλίωση των πολιτών. Δεν νοείται εργασία χωρίς αμοιβή.
Κύριο μέσο διεκδίκησης των εργαζομένων είναι η απεργία. Όταν σωρεύονται εκ του νόμου τόσες προϋποθέσεις για την άσκησή της, στην πραγματικότητα φαλκιδεύεται και ακυρώνεται στον πυρήνα του, αυτό το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα.
Το οκτάωρο εργασίας είναι η θεμελιώδης κατάκτηση που αποκατέστησε την κοινωνική ειρήνη στην Δύση για δεκαετίες. Το μεταπολεμικό κοινωνικό κράτος συμπλήρωσε την ευημερία από την οποία αναδείχθηκε ένα πρωτοφανές επίπεδο ζωής. Το βίωσε επωφελώς η ώριμη σήμερα γενιά, για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία. Με την σειρά του αυτό ακριβώς το υψηλό επίπεδο ζωής, ευεργέτησε αποτελεσματικά τον κύκλο της οικονομίας μέσω της κατανάλωσης.
Είναι ραγδαία η αποδόμηση των εργατικών δικαιωμάτων και της προσωπικότητας του ανθρώπου που επέρχεται με το συζητούμενο νομοσχέδιο και με άλλα παλαιότερα. Οι ρυθμίσεις έρχονται με αφορμή την πανδημία, αλλά βάσιμα θεωρείται ότι ψηφίζονται για να παραμείνουν.
Όμως, η καταβαράθρωση του επιπέδου ζωής επιφέρει την εξαφάνιση της ευημερίας των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων και την εξαθλίωση των κατωτέρων. Η κρίσιμη ομάδα του μεσαίου και κατώτερου κοινωνικού σώματος στηρίζει δομικά το πολίτευμα της Δημοκρατίας. Τούτη είναι αρχαία επισήμανση, ήδη από τα Πολιτικά του Αριστοτέλη.
Η αποδόμηση του πυρήνα των συνταγματικών δικαιωμάτων θίγει το στοιχειώδες κοινωνικό συμβόλαιο στο οποίο στηρίζεται η Δημοκρατία.
Για να γίνουμε πιο απτοί, θα επισημάνουμε τα ακόλουθα:
Το Χόλιγουντ είναι κινηματογραφικός προπομπός της παγκοσμιοποιημένης πολιτισμικής επιρροής. Εισφέρει διεθνή πρότυπα ζωής και σκέψης. Επισημαίνει εξελίξεις σε μελλοντική προβολή. Η ταινία «Τζόκερ» του 2019, που έτυχε θυελλώδους υποδοχής σε επίπεδο ακρόασης παγκοσμίως, είναι μία προειδοποίηση. Το σενάριο πραγματεύεται τις εκρηκτικές εξελίξεις από την κατάρρευση του πλέγματος κοινωνικών προγραμμάτων και προστασίας σε περιβάλλον δυτικής μεγαλούπολης. Οι αναπόφευκτες συνέπειες, για τις οποίες προειδοποιεί εμμέσως η κινηματογραφική παραγωγή του «Τζόκερ», δεν έχουν γίνει αντιληπτές από τους εισηγητές του αντεργατικού νομοσχεδίου. Η κοινωνική ισορροπία δεν είναι θεωρητική κατασκευή. Ούτε αντέχει τόση κατάχρηση και υποβάθμιση.
Με την γνωστοποίηση των διατάξεων του νομοσχεδίου, ο Πρόεδρος της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων Ελλάδος κ. Σεβαστίδης Χαράλαμπος, δημοσίευσε μια καθόλου τυχαία νομική τοποθέτηση και ανακοίνωση. Αποφαίνεται για την νομικά πλημμελή και την κοινωνικά άδικη αποδόμηση των εργασιακών σχέσεων τα τελευταία τριάντα χρόνια. Ο ρόλος του δεν είναι ασήμαντος. Κρίνεται ως τεκμηριωμένο προανάκρουσμα κατά της ατυχούς νομοθετικής επιλογής.
Δεδομένης της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας και της δηλωμένης πολιτικής βούλησης, οι αντισυνταγματικές διατάξεις του νομοσχεδίου, θα ψηφιστούν. Αυτές αντιστρατεύονται επιγραμματικά στα δικαιώματα που κατοχυρώνονται στα άρθρα 4παρ.1, 5παρ.1, 20, 22 και 23 και 25 παρ.3 και 4 του Συντάγματος. Η αρχή της αναλογικότητας, που επιλύει τα θέματα σύγκρουσης συνταγματικών δικαιωμάτων, δεν επιτρέπει την προσβολή των εργασιακών δικαιωμάτων στον πυρήνα τους.
Εναπόκειται στον διάχυτο έλεγχο της συνταγματικότητας των νόμων από τα Δικαστήρια κάθε βαθμού, η κρίση για την ισχύ τους. Διότι, ο έλεγχος της νομιμότητας είναι θεσμική εγγύηση στο Κράτος Δικαίου. Αυτός, ανάγεται βασικά στην κρίση της Δικαιοσύνης, ως θεματοφύλακα της συνταγματικής τάξης.
Μπροστά στις ανατρεπτικές εξελίξεις στο πεδίο του εργατικού δικαίου, κάθε δημόσιος φορέας συνδιαμορφώνει αρμοδίως την κοινωνική πραγματικότητα και την εξελίσσει με την δράση και τις επιλογές του. Αναπόφευκτα, η συνταγματικότητα των υπό ψήφιση διατάξεων θα δοκιμαστεί και από τον τρίτο πυλώνα της Δημοκρατίας, την Δικαιοσύνη στο πεδίο της αρμοδιότητάς της. Ανέκαθεν ήταν μεγάλη η ευθύνη του κρίνοντος δικαστή ως δημόσιου λειτουργού και κοινωνού ταυτόχρονα.
* Ο Νίκος Κ. Σκουλάς είναι Δικηγόρος και Περιφερειακός Σύμβουλος Κρήτης.
