[χρόνος ανάγνωσης 3 λεπτά και 31 δευτ.]
Του Γιώργου Ατσαλάκη
Για να κατανοήσουμε την οικονομία πρέπει να γνωρίζουμε τους κύκλους της οικονομίας.
Στην συνέχεια πρέπει να αναλύσουμε τους κύκλους χρέους. Οι αυξήσεις των επιτοκίων κορυφώνουν τους κύκλους χρέους και οδηγούν στην συρρίκνωση των πιστώσεων. Σε κάθε κύκλο χρέους οι τομείς που βρίσκονται σε κατάσταση υπερβολής είναι διαφορετικοί.
Υπερβολή σημαίνει μια κατάσταση «φούσκας» όπου μεγάλος αριθμός περιουσιακών στοιχείων έχει αγοραστεί με δανεικά χρήματα λόγω χαμηλών επιτοκίων του παρελθόντος, και οι τιμές τους έχουν αυξηθεί πάρα πολύ, λόγω της μεγάλης ζήτησης που δημιουργήθηκε από την αγορά με δανεικά.
Τα δανεικά χρήματα στην κρίση στις ΗΠΑ του 2008, είχαν κατευθυνθεί σε μεγάλο βαθμό στις κατοικίες δημιουργώντας την φούσκα των ακινήτων η οποία τροφοδοτήθηκε από τα χαμηλά επιτόκια και τις μειωμένες εξασφαλίσεις.
Τα τελευταία χρόνια πολλά από τα δανεικά χρήματα έχουν κατευθυνθεί σε εταιρίες επιχειρηματικών κεφαλαίων, σε εταιρείες ιδιωτικών κεφαλαίων, σε εταιρείες εμπορικών ακινήτων και σε εταιρίες κρυπτονομισμάτων, οι οποίες σήμερα αδυνατούν να αντέξουν την αύξηση των επιτοκίων.
Παρόλα αυτά, ανεξάρτητα που έχουν επενδυθεί τα δανεικά χρήματα η αυτοενισχυόμενη δυναμική συρρίκνωση του χρέους είναι η ίδια σε όλους τους βραχυχρόνιους κύκλους και οι πρόσφατες χρεοκοπίες των τραπεζών ήταν μόνο η αρχή. Όπως σε κάθε κύκλο χρέους θα έχει αλυσιδωτές επιπτώσεις στις οικονομίες.
Η αύξηση των επιτοκίων συρρικνώνει το διαθέσιμο χρήμα μέσω της μείωσης των πιστώσεων που έχουν πλέον ακριβό κόστος (επιτόκιο). Οπότε οι ποσότητες αγαθών που στο παρελθόν αγοραζόταν με δανεικά χρήματα, δεν θα αγοράζονται πλέον. Τα χρέη ενός ατόμου με τα οποία αγοράζει ένα αγαθό (ή υπηρεσία) είναι εισόδημα για το άτομο που πουλάει το αγαθό.
Με την μείωση των πιστώσεων (δανεικών) κάποιοι θα χάσουν σημαντικά εισοδήματα και θα μειώσουν τις δαπάνες κατανάλωσης, πράγμα που θα οδηγήσει σε μείωση των τιμών των στοιχείων ενεργητικού μείωση των επενδύσεων, μείωση του ΑΕΠ, ύφεση της οικονομίας και αθετήσεις πληρωμής των δόσεων των δανείων προς τις τράπεζες.
Αυτό ακριβώς βλέπουμε να συμβαίνει στην Αγγλία, η οποία υπό το βάρος των συνεχών αυξήσεων των τιμών των 4 τελευταίων μηνών, οδηγήθηκε στην 13η συνεχόμενη αύξηση των επιτοκίων της, φτάνοντας στο 5%.
Τον Μάιο ο πληθωρισμός ήταν στο 8,7%, έναντι 7,1 της Ε.Ε. και 2.7% των ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ ωφελούνται από την άνοδο του δολαρίου, η οποία κάνει τις εισαγωγές προϊόντων πιο φθηνές με αποτέλεσμα να μειωθούν πολύ γρηγορότερα οι τιμές. Στην Αγγλία, ο δομικός πληθωρισμός (χωρίς την ενέργεια και τα τρόφιμα) έφθασε στο 7,1%, το υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 30 ετών.
Το επιτόκιο των στεγαστικών δανείων έχει αυξηθεί από 2% (το 2021) στο 6%. Αυτό οδηγεί σε σημαντική επιβάρυνση των δανειοληπτών (σχεδόν τριπλάσια δόση) που αφορά το 30% των νοικοκυριών καθώς τα μισά τους δάνεια είναι με κυμαινόμενο επιτόκιο. Τα υπόλοιπα μισά που ήταν με σταθερό επιτόκιο θα μετατραπούν σε κυμαινόμενο εντός της επόμενης πενταετίας. Οπότε μειώνεται το διαθέσιμο εισόδημα τους καθόσον το δάνειο απορροφά περίπου το 1/3 των εισοδημάτων τους. Όσο περισσότερες δόσεις απομένουν να πληρωθούν τόσο μεγαλύτερη θα είναι η περικοπή του διαθεσίμου εισοδήματος των νοικοκυριών.
Η αύξηση του κόστους του χρήματος θα μειώσει την ζήτηση για αγορές ακινήτων, πράγμα το οποίο θα οδηγήσει σε μείωση των τιμών των ακινήτων. Με αυξημένα επιτόκια οι δανειολήπτες που είχαν αγοράσει ακίνητα στην περίοδο των χαμηλών επιτοκίων με σκοπό να τα εκμισθώνουν, αντιμετωπίζουν υψηλότερες δόσεις, οπότε οδηγούνται να αυξήσουν τα ενοίκια. Ή οδηγούνται να πωλήσουν το ακίνητο, έτσι αυξάνουν την προσφορά οπότε μειώνουν τις τιμές των ακινήτων. Μόνο τον περασμένο Μάιο τα ενοίκια στην Αγγλία αυξήθηκαν 5%. Το 30% των νοικοκυριών εκμισθώνουν ακίνητα. Οπότε μειώνεται και σε αυτούς το διαθέσιμο εισόδημα τους καθώς πρέπει να δαπανήσουν περίπου το 1/3 των εισοδημάτων τους για ενοίκια.
Η αύξηση των επιτοκίων οδηγεί σε υψηλότερα επιτόκια για τους αποταμιευτές οπότε οι αποταμιευτές έχουν κίνητρο να αποταμιεύσουν και μειώνουν και αυτοί τις δαπάνες τους.
Αποταμιευτές είναι κυρίως το 35% των νοικοκυριών που έχουν ιδιόκτητο σπίτι χωρίς υποθήκη και έχουν περιθώριο να αποταμιεύσουν. Οι νέοι που δεν έχουν αγοράσει ακόμη σπίτι, μπορεί να έχουν την ευκαιρία να αγοράσουν σε χαμηλότερη τιμή από σήμερα, καθώς τα νοικοκυριά που δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στις νέες υψηλότερες πληρωμές αρχίζουν να πωλούν.
Άρα και το 30% των ενοικιαστών και το 30% των δανειοληπτών και το 35% των ιδιοκτητών κατοικιών, θα μειώσουν τις δαπάνες τους. Δηλαδή η μειωμένη δαπάνη οδηγεί στην μείωση των εσόδων των επιχειρήσεων, άρα και την οικονομία σε ύφεση, καθώς θα έχουν λιγότερα έσοδα, άρα λιγότερα κέρδη, οπότε μειώνουν τις επενδύσεις κ.ο.κ.
Η Αγγλία έχει ήδη πολύ υψηλό δημόσιο χρέος που φθάνει στο 100% του ΑΕΠ. Άρα η κυβέρνηση θα αδυνατεί με τόσο υψηλό χρέος και υψηλά επιτόκια να δανειστεί χρήματα για να ανακουφίσει τα νοικοκυριά που υποφέρουν από υψηλές δόσεις ή υψηλά ενοίκια. Σε τέτοιες περιπτώσεις επιβάλλετε η αναδιάρθρωση των χρεών με επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής ώστε να αποφευχθούν χρεοκοπίες νοικοκυριών ή τραπεζών από την μη αποπληρωμή των δανείων.
Στον ίδιο κύκλο χρέους τα δάνεια των εμπορικών ακινήτων δημιουργούν προβλήματα στις τράπεζες, και κυρίως τα κτίρια γραφείων. Η εξ αποστάσεως εργασία μειώνει σημαντικά την ανάγκη για γραφεία σε φυσική μορφή (ετησίως κοστίζουν περίπου 18.000$ ανά άτομο). Τα γραφεία έχουν ενοικιαστεί στο παρελθόν με πολυετή μισθωτήρια. Όταν θα λήξουν τα μισθωτήρια, πάνω από το 1/3 των γραφείων δεν θα ανανεωθούν. Οι ιδιοκτήτες των γραφείων θα αδυνατούν να αποπληρώσουν τα δάνεια τους και οι αθετήσεις πληρωμών προς τις τράπεζες θα εμφανιστούν. Έρχεται ένα δύσκολο περιβάλλον για τα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις, τις τράπεζες και τις κυβερνήσεις διότι όπως αποδεικνύουν τα δεδομένα έχουμε κατάσταση εμφάνισης στασιμοπληθωρισμού, ο πληθωρισμός είναι υψηλός, η οικονομία δυσκολεύεται και η ανεργία αρχίζει να αυξάνεται. Στην περίπτωση αυτή το κλασικό μέτρο αύξησης των επιτοκίων για την αντιμετώπιση του πληθωρισμού, δημιουργεί δυσκολότερες συνθήκες στην οικονομία και υψηλότερη ανεργία. Τα παραπάνω σε συνδυασμό με το υψηλό ποσοστό χρέους (πάνω από το τριπλάσιο του παγκόσμιου ΑΕΠ) θα δημιουργήσει πολλαπλούς κινδύνους στις τράπεζες από τις αθετήσεις πληρωμών δανείων.
Ο Γιώργος Ατσαλάκης, είναι Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
